نوآوران آنلاین-سفر اخیر ملک سلمان، پادشاه عربستان، به روسیه از ابعاد گوناگون دارای اهمیت است.
جدای از زرق و برق همیشگی این دست سفرهای شاهان سعودی به کشور های دیگر، هم از نظر روابط تاریخی میان دو کشور عربستان و روسیه و هم از نظر وضعیت کنونی منطقه خاورمیانه و روندهای جاری در آن، این سفر پیامدهای مهمی خواهد داشت. در ادامه می کوشیم تا بخشی از ابعاد و زوایای این دیدار را مورد بررسی قرار دهیم.
آینده پرونده سوریه
بر کسی پوشیده نیست که بحران شش ساله سوریه در حال نزدیک شدن به روزهای پایانی خود است. پیروزی های پی در پی نیروهای ارتش سوریه و رزمندگان همپیمان آن ها در جبهه مقاومت، نوید پایان بحران البته بدون دستاورد چندانی برای جبهه غربی-عربی را می دهد.
در چنین شرایطی و با توجه به نقش راهبردی و تاثیرگذار روسیه در تغییر معادلات جنگ داخلی سوریه و همچنین نقش آفرینی مسکو در آینده دمشق، سعودی ها تلاش می کنند تا با رایزنی با مقامات کرملین و شخص ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه بخشی از آب رفته را البته این بار از راه دیپلماسی و نه جنگ به جوی بازگردانند. شاید دانستن این نکته خالی از لطف نباشد که این سفر در سالگرد زادروز ولادیمیر پوتین انجام شده است.
تاریک و روشن روابط ریاض-واشنگتن
درست است که دونالد ترامپ، رییس جمهور جنجالی و پر هیاهوی ایالات متحده، به رسم همیشگی روسای جمهور جمهوری خواه روابط نزدیک و گرمی با مقامات سعودی دارد اما تجربه ثابت کرده که با توجه به سردرگمی کلی سیاست خارجی آمریکا در خاورمیانه که نشانه های آن از میانه های دوران اوباما آشکار شده بود، نمی توان به قراردادهای چند صد میلیاردی و وعده های آمریکا چندان امیدوار بود.
با این پیشینه و با عنایت به رشد روزافزون نفوذ روسیه در خاورمیانه –که البته باید در جای خود مورد بررسی دقیق تری قرار بگیرد- سعودی ها می خواهند روابط خود را با مسکو هرچه بیشتر ارتقا داده و از فرصت هایی که در آینده و با نقش آفرینی مسکو در منطقه پدید خواهد آمد نهایت بهره را ببرند.
خرید سامانه پیشرفته ی پدافند هوایی اس ۴۰۰ از روسیه با نظر داشت اینکه خرید یک سامانه شرقی برای ارتشی که تمام و کمال با جنگ افزارهای غربی تجهیز شده جز تلاش برای کاهش نسبی وابستگی به آمریکا و درِ باغ سبز نشان دادن به روس ها معنای دیگری نمی تواند داشته باشد.
این نکته برای عربستان روشن است که حضور قدرتمند نظامی روسیه از دلایل اصلی ناکامی طرح های ریاض و دیگر همپیمانانش در جنگ داخلی سوریه بوده است. همچنین باید به قطع روابط عربستان و چندین کشور عربی دیگر با قطر و تیرگی نسبی روابط ریاض- آنکارا در پی پشتیبانی ترکیه از قطر نیز توجه کرد، که همگی به گونه ای شکست سیاست خارجی عربستان محسوب می شود.
اینکه عربستان از هیچ کوششی برای به سرانجام نرسیدن برجام فروگذار نکرد بر همگان روشن است. از دیگر سو این نکته هم که با همه فراز و فرودها، از بین رفتن تحریم ها و از آن مهم تر رخت بربستن سایه سنگین ایران هراسی، کمک بزرگی به پویایی و نقش آفرینی ایران در خاورمیانه داشته آشکار است حتی اگر آمریکایی ها از این معاهده بین المللی خارج شوند. بنابراین نگرانی ریاض از بیشتر شدن نفوذ و اعتبار تهران در منطقه کاملا قابل درک خواهد بود.
سعودی ها با آگاهی از سطح بالای همکاری ها میان ایران و روسیه، می خواهند با نزدیک شدن به روس ها آنان را به عنوان وزنه ای برای تعدیل توان ایران به کار بگیرند و به قولی از آن ها بخواهند تا اجازه ندهند ایران دست برتر را در معادلات منطقه ای از آن خود کند.
نباید فراموش کنیم که عربستان بیش از دو سال است که در جنگ بی سرانجام یمن درگیر شده، در سوریه و لبنان به اهدافش نرسیده، فتنه تکفیری ها در عراق به نفس های آخر افتاده و روابط میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس هم چندان تعریفی ندارد. بگذریم از اینکه مناطق شیعه نشین داخل خاک عربستان هم حکم آتش زیر خاکستر را دارند.
نتیجه گیری
هر چند اوضاع در چند سال اخیر در منطقه چندان بر وفق مراد سعودی ها پیش نرفته و آنان در برخی عرصه ها نتوانسته اند به اهداف خود برسند، اما نباید از یاد ببریم که با ذخایر عظیم مالی، نفوذ گسترده در لابی های قدرت در آمریکا چه در کاخ سفید و چه در کنگره، نقش آفرینی گسترده در نهادهای بین المللی و به ویژه سازمان ملل و همچنین بُرد رسانه ای، عربستان سعودی هنوز بازیگری تاثیرگذار در خاورمیانه است و حال که درصدد نزدیکی بیشتر به روسیه است، باید بیش از پیش هوشیار باشیم.
جدای از مسایل منطقه ای، ریاض و مسکو در عرصه انرژی هم به عنوان بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت و گاز هم منافع مشترک فراوانی دارند و نمی توان به راحتی از کنار امکان توافق های کلی میان آنان بر سر منافع مشترک گذشت.
به هر روی چگونگی ترسیم آینده سوریه و عراق به ویژه پس از برگزاری همه پرسی غیرقانونی استقلال اقلیم کردستان، می تواند روشنگر وزن هر کدام از بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای برای دست کم چند سال پیش رو باشد.