نوآوران آنلاین- “اصناف“ هویتی کلیدی در سازماندهی مدنی و آیینی جامعه ایران طی تاریخ داشته است. این واقعیت غیر قابل انکار در همزیستی مسجد و بازار در فضای تاریخی و فرهنگی شهرهای ایرانی آشکار است.
از این نگاه، کنش اقتصادی در فرهنگ ایرانی و زمینه تاریخی آن؛ معنایی آیینی دارد. به دیگر سخن، بر خلاف زمینه های فرهنگی عصر مدرن که در آن رابطه میان "کار" و "آیین" قطع می شود، فرهنگ ایرانی آیین هایی را پیش‌روی ما می نهد که در آن "کار" ریشه به باورهای آیینی مردم ایران می رساند. از این رو، کار دارای محتوایی قدسی در این بافت است؛ چرا که "روزی" در این فرهنگ از منبع لایزال رحمت، یعنی خداوند کسب می شود.
این باور که آن را می توان در جای جای فرهنگ ایرانی چون گرفتن وضو پیش از شروع کار در نزد هنرمندان و صنعتکاران قدیمی دید، اهمیت کنش آیینی بازار و اصناف گوناگون آن را نشان می دهد. بی‌راه نیست اگر بازار را قلب تپنده فضا و کالبد شهری بدانیم و آنگاه آن را از منظر عرفانی نیز به مثابه همنشین مسجد و نمایی از پیوند روح و جسم (کالبد) شهر معنا کنیم. این همزیستی کالبد و جان (روح) را به هم متصل می‌سازد، آن چنان که چشم و قلب در هستی‌شناسی شیعی با یکدیگر پیوند می‌یابند و مفهوم عرفانی "چشم باطن" شکل می‌گیرد.
چشم باطن، چشم حقیقت‌بین جامعه ای است که به طور همزمان به کالبد و روح توجه دارد. همچنان که محققانی چون “سمیه کریمی” در کتاب بازار تهران نشان داده اند حتی "پول" به عنوان مهم ترین عنصر و تظاهر زندگی جمعی انسان ها، در بازار ما معنایی معنوی می یابد. این بعد معنوی راه به آیین های دینی مردم ایران باز می کند، آن گونه که در اعیادی مانند عید سعید فطر، در منظر مردم شناختی فهم فرهنگ ایرانی، "پول" معنایی معنوی می گیرد.
اعتلا و استعلایی شدن عناصری چون پول و بیمه که در رفتار مذهبی و آیینی مردم ایران چون آنچه در فرهنگ سفر ایران با عبارتی همانند بیمه امام رضا (ع) و... مشاهده می شود، یک خصیصه از فرهنگ ایرانی است. البته در آیین های زیارت هم – چه در اشکال روستایی و چه در اشکال شهری – می توان نقش پول را در نذرها و نیازهای مردم مشاهده نمود. در چنین بستری است که می باید کارکرد و کنش اصناف را مورد توجه قرار داد.
از گذشته های دور تا کنون، فتوت نام ها بُعدی مرتبط با اصناف مختلف داشت و هر صنفی از فتوت نام های خود برخوردار بود.
بر این مبنا که می توان آن را منشور اخلاقی کار و اشتغال در نزد اصناف مختلف در تاریخ ایران دانست. به عبارتی، هر فردی که در زمینه یک شغل و صنف شاغل بود، به بعد اخلاقی و وجه عمومی کار خود نیز توجه می کرد.
رعایت عدالت و انصاف، پرهیز از گران فروشی و کم فروشی و احتکار، رعایت آداب و رفتار مناسب با مشتریان، بی تفاوت نبودن به مصائب و مسائلی که جامعه با آن روبروست، همه از نقش برجسته اصناف در سازماندهی جامعه ایرانی و ایجاد توازن در زیست اجتماعی آن حکایت دارد.
بی‌راه نیست وقتی مشکلات و مصائب جانفرسایی چون زلزله رخ می داد، جهان پهلوانانی همچون تختی نخست به بازار می رفتند و حجره به حجره از بازاریان و اصناف برای کمک به زلزله زدگان کمک می گرفتند. گلریزان در زورخانه ها نیز با حضور برجسته اصناف توأم می گردید.
گاه شمار رویدادهای سیاسی و اجتماعی مهم در تاریخ طولانی کشور، بر کارکرد اجتماعی اصناف در سازماندهی جامعه و نقش برجسته آن در جلوگیری از بی سازمانی اجتماعی دلالت دارد. این همه، سرمایه اجتماعی بزرگی را به وجود می آورد که در آن اصناف و بازاریان، بازیگران اصلی به شمار می آیند.
بر این مبنا، بازار در ایران تجلی پیوند سرمایه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نمادین است. از این رو تأکید بر نقش اصناف و بازاریان در سازماندهی اجتماعی و تبیین سرمایه اجتماعی و همگرایی در بحران های گوناگون، مبتنی بر واقعگرایی جامعه شناختی و مردم شناختی است.
عدم توجه به نقش اصناف و بازاریان در ایجاد تعادل و همگرایی اجتماعی و بی توجهی به نقش آنان در سیاست گذاری های گوناگون، ما را از یک نیروی تاریخی مؤثر محروم می سازد. بر همین مبناست که نوشتار حاضر می کوشد تا جایگاه مهم اصناف در سازماندهی اجتماعی جامعه را طی تاریخ نشان داده و در معرض بینش خوانندگان عزیز و فرهیخته قرار دهد. از دریچه ای که این نگاه می گشاید، می باید بر نقش برجسته اصناف در مدیریت بحران های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی تأکید داشت. آنان ارتباطی نزدیک و تنگاتنگ با مردم داشته و نیازهای گوناگون آنان را، در زندگی روزمره پاسخ می گویند.
اصناف در رخدادهای مهمی چون عروسی و عزا با مردم شریک و همدرد می شوند و چون نشانگرهایی دقیق از حال و احوال روح جامعه و چگونگی آن حکایت می کنند.
آنان در نقطه مقابل بزه کاری ها و جرم ها قرار دارند، نماد وجدان و اخلاق اجتماعی و جمعی بوده و راوی منفعت عمومی محسوب می گردند.
هر نوع برنامه ریزی به منظور سازماندهی کارآمد در جامعه و کوشش در ایجاد سرمایه های اجتماعی و خلق نظم اخلاقی، بدون یاری طلبیدن از اصناف ممکن نخواهد بود.