از ویروس آفریقای جنوبی هراس دارم

نوآوران آنلاین- دکتر سعید نمکی در شانزدهمین اجلاس مجازی روسای دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور، گفت: در ماهی که نفس کشیدن عبادت است، همکاران من در سراسر کشور تلاش کردند تا دیگران بهتر نفس بکشند. من شرمسار یکایک شما بزرگواران هستم که یکی از سهمگین‌ترین طوفان‌های اپیدمی جهان را که ابتلا به ویروس سرکش انگلیسی بود با مدیریت ناب خودتان به زنجیر کشیدید و توانستید از قله‌ای عبور کنید که برای خیلی‌ها کابوس بود.

وی افزود: من در اواخر سال گذشته با روسای دانشگاه‌ها نشستی را گذاشتم و اعلام کردم که با توجه به برآوردی که در رفتار مسئولانه دیگران می‌بینم و تصمیماتی که در زمینه اعمال محدودیتها دارد، اتخاذ می‌شود، فکر می‌کنم که بار سنگینی را به گونه‌ای بر دوش ما می‌گذارند و از شما خواهش کردم که خودتان را برای یکی از سهمگین‌ترین طوفان‌های بیماری‌زای تاریخ سرزمین آماده کنید. علتش هم رفتار ویروس انگلیسی در سرزمین‌های غربی و با توجه به زیرساخت‌های بسیار گسترده و مهم و با اقتداری که چه در بعد اقتصاد و چه در بعد پزشکی داشتند.

وی افزود: اکنون هند را با طوفانی از گرفتاری می‌بینید، اما من با توجه به سفرهای متعددی که به هندوستان و پاکستان داشتم، میزان بضاعت‌ها و زیرساخت‌ها را می‌دانم. در کشوری مانند هند و پاکستان، با اندک تکانه‌ای در نظام سلامت، دچار فروپاشی می‌شوند، اما کشوری مانند انگلیس با قدمتی بسیار قابل توجه و منابع مالی قابل اتکاء در نظام سلامت، وقتی شما بیماران را خارج از بیمارستان و سرگردان در پارک و راهرو و تخت‌های فشرده در هم در بیمارستان می‌بینید، نشان از این دارد که این ویروس مهاجم، سرکش و غیرقابل کنترل است و بر همین اساس از شما  خواستم که خودتان را برای یکی از سهمگین‌ترین امواج مهاجم تاریخ عفونی کشور آماده کنید و خودم هم سعی کردم در خدمت عزیزان در استان‌ها باشم.

وزیر بهداشت ادامه داد: علی‌رغم اینکه به من توصیه می‌شد که با توجه به گرفتاری‌هایی که ممکن است به وجود آید، سعی کن پایت را دورتر از صحنه آتش بگذاری، اما دلم قرار نگرفت. زیرا فکر کردم که فرماندهان، افسران ارشد و سربازان خط مقدم این جبهه اگر احساس کنند که فرمانده ارشدشان فقط در یک اتاق شیشه‌ای نشسته و دارد فرمان می‌دهد، شاید فکر کنند که در این قتلگاه تنها ماندیم و بر همین اساس سعی کردم که تا جایی که توان داشتم در خدمت عزیزان باشم و حداقل خسته نباشید و خدا قوت بگویم و منعکس کنم که وقتی یک و نیم بامداد به همدان رسیدم رییس دانشگاه و هیات رییسه تا صبح دنبال تامین اکسیژن بودند که بیماری دچار تنگی نفس نشود یا شهرهای دیگر و... و. .

نمکی ادامه داد: در این پیک چهارم که برخی نامهربانی هم کردند، ما ز یاران چشم یاری داشتیم، اما به دلیل اینکه به برخی حرف‌های ما اعتقاد نداشتند، در حد مقدور حتی مهربانی هم نکردند. این را هم تاریخ می‌نویسد هم من در دفتر خاطراتم می‌نویسم که هم مهربانی‌ها و هم نامهربانی‌ها را در این ایام پر ستم، به محضر مردم شریف و نسل‌های آینده برسانیم. به هر حال در دانشگاه‌های علوم پزشکی کار بزرگی کردید، اما اگر بخواهیم واکاوی کنیم که چه حاصل این توفیق در مهار این پیک سهمگین شد، علاوه بر مهارت‌هایی که در طول یکسال گذشته آموختیم و واکسیناسیون پرسنل ما مقداری به ریسک‌پذیری پرسنل آنها افزود و از اضطراب و دلواپسی گرفتاری با بیماری کاست. البته ما روزهای اول قبل از داشتن ماسک و گان که بچه‌هایمان در قم و گیلان حتی یک ماسک هم نداشتند، اما تن بر آتش زدند و شجاعانه ایستادند و بی انصافی است که امروز بگوییم به خاطر واکسیناسیون جرات پیدا کردند. بلکه این افراد بچه‌های بی سپر و بی زرهی بودند که در ایام بی پناهی و بی حفاظتی هم شجاعانه تن بر آتش زدند و پشت لباس‌شان نوشتند که ما گر ز سر بریده می‌ترسیدیم/در محفل عاشقان نمی‌رقصیدیم.

وزیر بهداشت گفت: در واکاوی شیوه‌های مبارزه با بیماری در این دوره که اگر نبود، تردید ندارم که ما هم گرفتار می‌شدیم، چند نکته وجود دارد و خواهشم این است که روسای دانشگاه‌های علوم پزشکی این را به عنوان بررسی یک مدل ملی گردآوری کنند تا بتوانیم آن را به دنیا ارائه کنیم. کشوری در جهان نبود که ویروس انگلیسی به آن رسیده باشد و در دو هفته اول بیمارانش پشت در بیمارستان‌ها نمانده باشند. هیچ کشوری اعم از غنی و فقیر نبود. فرانسه و آلمان و انگلیس را ببینید که در دو سه هفته اول چه بحران عظیمی را در زمینه گرفتاری با ویروس داشتند. در عین حال ایمان دارم که خداوند لحظه به لحظه در این تنگنای غیرقابل عبور با تمام مضایق، اگر دستمان را نمی‌گرفت ما وامانده بودیم، اما آنچه که به تدبیر و مدیریت برمی‌گردد، این است که اولویت اقدامی که انجام دادیم این بود که در اوج تعطیلات ابلاغ کردیم که بیمار الکتیو بستری نکنید، زیرا قابل پیش‌بینی بود که تعداد تخت بیشتری می‌خواهیم.

وی ادامه داد: گام دوم بحث کلینیک‌های سرپایی است که از کادر بهداشت و پیشگیری کشور تشکر ویژه می‌کنم. این تجربه ذی‌قیمت که ما بخش پیشگیری و بهداشت مملکت را به عنوان اولین سنگر و دروازه و بهورز، مراقب سلامت و کادر بهداشتی را به عنوان اولین دروازه‌بانان مهار کرونا انتخاب کردیم، از خردمندانه‌ترین روش‌ها بود و البته شانس‌مان هم این بود که این زیرساخت را داشتیم. یکی از مشکلات کشورهای دیگر این است که بر پایه بیمارستان عمل می‌کنند. این گام دیگری بود که توانست به ما کمک کند. در تاریخ دهم دی ماه ۱۳۹۹ که روزهای آرام ما بود برای روسای دانشگاه‌ها نوشتم و تقاضا کردم که مراکز ۱۶ ساعته را کم نکنید. این مراکز دروازه‌بانان اصلی ما در این کار شدند.

نمکی ادامه داد: اقدام سومی که مدت‌ها روی آن اصرار داشتم، بحث درمان سرپایی با یک داروی ضد ویروس موثر بود. اصرار من این بود که این بیماری با وجود دو فاز بودنش، اگر بتوانیم در فاز اول لود ویروس را کم کنیم، منجر به کاهش گرفتاری‌های ریوی می‌شویم. این اتفاق در خوزستان با مسئولیت مستقیم خود من اداره شد و خودم شخصا دستور دادم که در خوزستان این اقدام انجام شود و مسئولیتش را هم پذیرفتم. مطالعه خوزستان ما نشان داد که لود بیمار بیمارستانی ما به شدت کاهش یافت. اگر این اقدام انجام نمی‌شد، امکان نداشت که بتوانیم در دزفول، بهبان، شوشتر، اهواز، آبادان و... بیماران را مدیریت کنیم. لود بیماری که به ویژه در جنوب و غرب خوزستان شکل گرفت، فلج کننده بود و بعد هم به شرق و شمال خوزستان کشیده شد. بنابراین این تجربه گران‌سنگی شد تا اپیدمی را با همین مدل در جاهای دیگر مدیریت کنیم.

وزیر بهداشت افزود: این بستری موقت که در کنار بیمارستان‌ها طراحی شد و توانستیم با داروی ضدویروس لود ویروس را کاهش دهیم، ۱۵ هزار تخت ما را سیو کرد. میزان بیماری که با این شیوه درمان شد، در حالی که هر یک از این‌ها ۱۰ روز تخت بیمارستانی می‌خواستند به صورت قابل توجهی در چیدمان تخت ما تاثیر گذاشت. یعنی ۱۵۰ هزار بیمار که باید ۱۰ روز بستری می‌شدند، با این شیوه بستری نشدند. البته عده‌ای بر ما ایراد گرفتند که کجای دنیا با همراه بیمار مبتلا به کووید را به خانه می‌فرستند و دوباره به بیمارستان برمی‌گردانند. این‌ها را ما بلدیم، اولا این بیمار ممکن بود که در خیابان سرگردان شود. زیرا ما کلا ۱۴۰ هزار تخت بیمارستانی در کل کشو داریم و مجبوریم حداقل ۳۰ درصد آن‌ها را برای بیماران غیرکووید نگه داریم در مملکتی که سیل، زلزله، تروما و... مواجه است. دوما ۲۵ تا ۳۰ درصد بیماری که در بخش بستری می‌شود، کاندید آی‌سی‌یو است، مگر ما چقدر تخت آی سی یو داریم. نباید اجازه دهیم که این بیماران کیس آی سی یو شوند. ما کلا ۸۰۰۰ تخت آی سی یو داشتیم که مقداری اضافه کردیم و به ۱۱ هزار تخت رسیده است.

وی ادامه داد: حال فکر کنید که اگر ۱۵۰ هزار بیمار جمع شوند، ۴۵ هزار تخت آی سی یو می‌خواهید. از کجا می‌خواهید تخت آی سی یو بیاورید. بیمار کرونا بیمار عادی نیست، بلکه در بیرون از آی سی یو ۲۵ لیتر در دقیقه و داخل آی سی یو ۳۵ لیتر در دقیقه به اکسیژن نیاز دارد. در عین حال هر بار که بیمار می‌آید و داروی ضدویروس دریافت می‌کند، لود ویروس به شدت کاهش می‌یابد و قابلیت سرایتش به شدت افت می‌کند. در عین حال ما بین بد و فاجعه یکی را انتخاب کردیم.

وی افزود: اتفاق دیگری که افتاد این بود که به هر حال وقتی بیمار کمتری روی تخت بیمارستان خوابید، مراقبت از بیماران افزایش یافت. نسبت مستقیمی میان مورتالیتی و مراقبت از بیمار است. هرچه تعداد بستری افزایش می‌یابد، با محدودیت و خستگی پرسنل مراقبت کاهش یافته و مورتالیتی افزایش می‌یابد. آمار این را در برخی مناطق داریم که در جایی که لود بیمار بستری ناگهان دو تا سه برابر شده، مورتالیتی از پنج درصد نسبت به بستری به ۲۰ درصد نسبت به بستری رسیده است. این مطالعات ثبت شده است.

وزیر بهداشت افزود: اتفاق دیگری که رخ داد، بحث کمیته‌های ترخیص بود که به شدت فعال شدند و بیمارانی که وضعیت بهتری داشتند، ترخیص شدند و مراقبت در منزل شکل گرفت که توانست از لود بیمار بستری بکاهد و بیماران در منزل تحت مراقبت باشند.

نمکی همچنین گفت: ما تقریبا از دام ویروس انگلیسی با افتخار جستیم، البته نه اینکه تمام شد، بلکه فشار حداکثری‌اش از روی ما برداشته شد. ممکن است کلونی‌هایی را در گوشه و کنار داشته باشیم. برای استان‌هایی مانند مازندران، گیلان و... که مناطق روستایی گسترده دارند، باید مراقب باشند که دیگر خیزی برداشته نشود، اما فکر می‌کنم که این پیک به گونه‌ای سر به نزول خواهد گذاشت. تردیدی ندارم که این اتفاق خواهد افتاد، اما به هر حال باید کاملا مراقبت کنید و موارد را تحت نظر داشته باشیم.

نمکی تاکید کرد: اکنون وارد فاز جدیدی شدیم. اکنون چند موتاسیون جدید وارد کشور شدند؛ یکی ویروس هندی است که در استان‌های بوشهر، هرمزگان، یزد، آذربایجان غربی و قم این ویروس را شناسایی کردیم. در بندرعباس در کوشکنار و عمانی ویروس آفریقای جنوبی را هم شناسایی کردیم. ما ویروس هندی، آفریقای جنوبی و کالیفرنیایی- هندی را هم داریم و هر یک ماهیت خاص خود را دارند. درست است که دوستان ویروس را غافلگیر کرده و زمین‌گیر کردند، اما طریق نقل و انتقال ویروس بسیار ظریف‌تر از چیزی است که فکر می‌کنیم و نمی‌توانیم فکر کنیم که با یک دیوار بتنی تمام ویروس‌ها را زمین‌گیر کردیم، همانطور که ویروس ووهان خودش را به قطب رساند، ویروس آفریقای جنوبی هم خودش را به بندرعباس رساند و می‌تواند خودش را به جاهای دیگر هم برساند.

وی گفت: اولین خواهشم ایناست که به شدت مراقب باشند. البته وحشتی که از ویروس انگلیسی داشتم، از ویروس هندی ندارم. زیرا اولا داریم رفتار ویروس را می‌بینیم و دوم اینکه اصلا زیرساخت هند و انگلیس را قابل قیاس باهم نمی‌دانم. فکر می‌کنم ویروس هندی به چموشی ویروس انگلیسی نیست. مگر اینکه در چرخش به سمت  شدت اثر رود. ویروس‌ها در چرخش هم می‌توانند رو به سکون روند و هم می ‌توانند رو به شدت اثر روند که تاکنون این ویروس به سمت شدت اثر رفته و ممکن است در سرزمین‌مان رفتار متفاوتی از آن ببینیم. با این حال وحشتی که از ویروس انگلیسی داشتم، از هندی ندارم، اما از ویروس آفریقای جنوبی هراس دارم. زیرا بسیاری از آنتی‌بادی‌های نوترالایزکننده روی آن اثر نداشتند، واکسن تقریبا بر روی آن کم اثر است و بسیار ویروس مقاومی است. بنابراین به شدت مراقبت این ویروس باشید و ویروس هندی را بپایید.

وزیر بهداشت گفت: در عین حال مرتبا آزمایشات دوره‌ای  را برای سکانسینگ ویروس ادامه دهند. برخی استان‌ها هم خودشان برای سکانسینگ اقدام کنند. در عین حال همانطور که توانستیم در زمینه تست PCR توسعه دهیم، اکنون خواستم دکتر بیگلری یک مدل NGS کوچکی را تامین کنند و چند مورد را بیاورند تا آن را در برخی استان‌ها قرار داده و ارزیابی کنیم. اجتناب ناپذیر باید در برخی استان‌هایمان NGS داشته باشیم. زیرا علاوه بر موتاسیون های بیرونی ممکن است هر استان ما برای خودشان موتاسیون‌هایی داشته باشند. مراقب ویروس‌های موتاسیون یافته اعم از داخلی و بیرونی باشید.

نمکی گفت: از این افتخار جدید که در تاریخ نظام سلامت ثبت شد، چند روز قبل به رییس جمهور می‌گفتم که درست است که ما دلخور بودیم که سفرها را با پیشنهاد ما محدود نکردید، زیرا واقعا معتقدم که سفرها اثر بسیار سوئی گذاشت؛ معتقدم آنچه که باعث نقل و انتقال این ویروس شد، یکی از دلایل عمده‌اش سفر بود. در همدان قبل از عید ۷ مریض خوابیده بود، اما بعد از عید به بالای ۱۵۰۰ بیمار رسیده بود که اکثرا هم از خوزستان آمده بودند و این غم‌انگیز بود.

وی در عین حال گفت: یکی از گرفتاری‌های ما تعطیلات و مراسم عید فطر است. به ویژه عید فطر در استان‌هایی مانند خوزستان. سال گذشته عید فطر خوزستان برایمان پیکی وحشتناک آفرید. آنجا رسم است که به دیدن شیوخ و... می‌روند. در همین زمینه مسوولان در دانشگاه خوزستان به دیدن شیوخ می‌روند و می خواهند که این اقدام را انجام ندهند و برخی علمای این مناطق بیانیه‌هایی صادر کردند که بسیار موثر است. در استان سیستان و بلوچستان و استان‌های اهل تسنن اعم از کردستان، کرمانشاه و... به شدت باید مراقب مراسم عید فطر باشند که با توجه به شیوع ویروس هندی و آفریقای جنوبی در این مناطق برایمان دردسر تازه ایجاد نشود و اگر هم نیاز است که ما مداخله کنیم، این اقدام را انجام می دهیم.

وی در ادامه صحبت هایش با اشاره به موضوع واکسن کرونا، گفت: واکسیناسیون با مشقت زیادی که کشیدیم، به سرانجام رسید. البته این روزها رسم است که همه می‌خواهند بر موجی از موفقیت سوار شوند و ما می‌گوییم نوش جان‌شان و ما بخیل نیستیم. در عین حال ما نه می‌خواهیم رییس جمهور شویم، نه می‌خواهیم وزیر بمانیم و نه می‌خواهیم صندلی را سفت بچسبیم، بلکه آمدیم برای مردم که کرونا را با لطف خدا جمع کرده و واکسیناسیون را برای گروه‌های آسیب‌پذیر به حد معقول برسانیم و بعد هم بگوییم که افسار این قاطر چموش دست فرد دیگری باشد. حال هرکس از منظری می‌گوید ما برای واکسن این کار را کردیم و آن کار را کردیم، بگذارید آنقدر بگویند تا خسته شوند.

وزیر بهداشت گفت: واقعیت این است که واکسن را از اردیبهشت گذشته، وزارت بهداشت لحظه به لحظه رصد کرد و قرار بر این بود که قبل از عید ۴.۵ میلیون دوز واکسن داشته باشیم که به دلیل برخی نامهربانی‌ها و بدعهدی‌های طرف‌های قرارداد با تاخیر انجام شد. خوشبختانه اکنون راه دارد باز می‌شود و واکسن دارد می‌رسد. باید به خوبی این موضوع را مدیریت کنیم تا این اقدام بزرگ و بی بدیل را به یک تهدید برای آبروی نظام سلامت تبدیل نکنیم.

نمکی گفت: سامانه‌ای را برای این کار تعیین کردیم، روزهای اول نارسایی و اشکالاتی بود، اما اکنون مقتدرتر و سنجیده‌تر از قبل داریم جلو می‌رویم. از همه در دانشگاه‌هایی که همراهی کردند تشکر می‌کنم، از برخی هم گلایه مندم که خوب مراقبت نکردند. برخی را هم بیش از کوپن‌شان به دلیل خلافی که اتفاق افتاده بود، فشردیم و چاره‌ای جز این نداشتیم و باید می‌گفتیم که حساب‌کشی را از درون خودمان آغاز می‌کنیم که ما شوخی و برخورد نامناسب را خودمان پاسخ می‌دهیم. همه کمک کردند تا این سامانه شکل گرفت.