نوآوران آنلاین-سینمای ایران در سال قبل اگرچه مثل همیشه بالا و پایین‌هایی داشت ولی اتفاق‌هایی را هم تجربه کرد که در نوع خود بی‌سابقه بودند. این اتفاق‌ها نتایجی را دربردارند که شاید کل برنامه‌ریزی امسال سینما را تحت تاثیر قرار دهد، مثل تعطیلی سالن‌های سینما پس از شیوع ویروس کرونا که وضع اکران پرمشکل سال 98 را بدتر کرده است.
در سالی که گذشت، نبود برنامه‌ریزی مناسب برای اکران فیلم‌ها در کنار برخی حادثه‌های اجتماعی و سیاسی که سینماها را به تعطیلی کشاند، باعث شد ماه‌های سوخته زیادی برای گیشه 98 سینما ثبت شود. در این سال شاهد اکرانی در نوروز بودیم که خیلی‌ها بر این باور بودند نوعی فیلم‌سوزی در آن اتفاق افتاد و سالن‌های سینما در ماه‌های بعد روزهای سوت و کوری را تجربه کردند. نتیجه تمام این‌ها منجر به تصمیم‌گیری جدی برای رفع این نواقص در برنامه اکران سالانه شد و شورای عالی اکران آیین‌نامه‌ای را تدوین و برای اصناف مربوط فرستاد تا برای جمع بندی نهایی نظرخواهی کند.
این آیین‌نامه با تغییرات اساسی نسبت به آنچه پیش از آن وجود داشت، به مرحله نهایی تدوین رسید و قرار بود در آخرین روزهای اسفند ابلاغ شود، اما با وضعیتی که این روزها شاهدش هستیم احتمالا باید آن را ملغی دانست.
در این آیین‌نامه با تعیین جزئیات و ملاحظاتی قرار بود برای هر فصل، فیلم‌ها براساس قرعه‌کشی انتخاب شوند تا اکران عادلانه‌ای نسبت به گذشته در سینماها رقم بخورد، از جمله اینکه قرار بود در هر نوبت قرعه‌کشی، سهم فیلم های کودک، کمدی و اجتماعی مشخص باشد تا یک باره همانند سال قبل چند فیلم کودک یا پرفروش همزمان با هم اکران نشوند، ولی با شیوع ویروس کرونا و تعطیلی تمام سینماها که هنوز هم مشخص نیست تا چه زمانی ادامه دارد، به احتمال زیاد این آیین‌نامه دستخوش تغییراتی خواهد شد. همچنین گمانه‌زنی می‌شود که در خوش‌بینانه‌ترین حالت، مدیران سینما باید برای اکران عید فطر برنامه‌ریزی کنند و البته تازه آن زمان باید دید مردم چقدر برای حضور در سینماها اطمینان خاطر پیدا می‌کنند.
اگر از موضوع اکران که قطعا از مهم‌ترین چالش‌های امسال سینما خواهد بود، بگذریم، به برخی دیگر از اتفاق‌های مهم سال 98 می‌شود اشاره کرد که تاثیر بعضی از آن‌ها در سال جدید به نحوی ادامه خواهد داشت.
وضعیت نامعلوم جشنواره جهانی فجر
یکی از این اتفاق‌ها تغییر دبیر جشنواره جهانی فیلم فجر بود که پس از سه دوره دبیری رضا میرکریمی، حسین انتظامی، رییس سازمان سینمایی، محمدمهدی عسگرپور را به عنوان دبیر این رویداد منصوب کرد؛ رویدادی که به نظر می‌رسد با توجه به دیر انتخاب شدن دبیرش، تقریبا با کمترین تغییر نسبت به سیاست‌های قبلی برگزار شود، اما نکته مهم در این است که با توجه به همه‌گیری جهانی ویروس کرونا معلوم نیست این جشنواره که قرار بود از 29 فروردین امسال برگزار شود به چه زمانی موکول می‌شود و آیا اصلا با این شرایط و وضعیت کلی سینما، دوره سی‌وهشتم این جشنواره برگزار می‌شود؟
انتظامی و شفاف‌سازی‌های حاشیه‌دار
حالا که اشاره‌ای به نام حسین انتظامی شد، بد نیست برای مرور بخشی دیگر از رخدادهای سینمایی سال قبل از فصل بهار شروع کنیم، یعنی زمانی که انتظامی پس از گذشت بیش از پنج ماه از حضور بر مسند مدیریت سینما، به طور رسمی حکم ریاست سازمان سینمایی را از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گرفت و بعد از آن در فاصله‌ای کوتاه از صدور حکمش، اولین نشست رسانه‌ای خود را با اهالی رسانه برگزار کرد؛ نشستی که برخلاف انتظار خیلی بی‌حاشیه و بدون هیچ سخن و تیتر مهم و جنجالی به پایان رسید. گرچه به زعم عده‌ای چنین جلسه‌ای چندان هم دور از انتظار نبود چون انتظامی قبلا آشنایی خاصی با سینما نداشته، این در حالی است که برخی سینمایی‌ها می‌گویند او خودش به این مسئله اذعان می‌کند و بیشتر قصد مدیریت سینما را با تکیه بر حضور صنف و نظر جمعی سینماگران دارد. با این حال این روزهای کرونایی را می‌توان مهم‌ترین چالش دوران مدیریت او بر سینما دانست تا شاید با تصمیم‌گیری و حمایت او آسیب کمتری به سینما وارد شود.
انتظامی در این حضور یک سال و نیمه خود در سینما بر تدوین آیین‌نامه و دستورالعمل و شفاف‌سازی بیش از هر چیزی تاکید داشته و شفاف‌سازی‌های سازمان سینمایی نه تنها در کل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بلکه در تمام دولت می‌تواند یک نمونه باشد که در مقایسه با دیگر دستگاه‌ها نسبتا پیش‌رو و از نظر تعداد بخش‌ها بیشتر بوده است.
البته این شفاف‌سازی‌ها گاهی حاشیه‌ساز هم بوده که مثلا به گزارش‌های بنیاد سینمایی فارابی یا خرج‌های انجام شده برای جشنواره فیلم کودک و نوجوان می‌توان اشاره کرد و هزینه‌های صرف شده در بعضی موارد مثل سفرهایی که در بخش بین‌الملل انجام شده، ابهام و پرسش‌هایی را در رسانه‌های سینمایی ایجاد کرد. در این بین ادغام یا انحلال برخی موسسه‌های زیرمجموعه سازمان سینمایی در راستای کوچک‌سازی نیز حاشیه‌هایی به دنبال داشت، مثل موسسه رسانه‌های تصویری که بعد از 26 سال تعطیل شد.
فصل تغییر مدیران
حضور انتظامی در سازمان سینمایی با تغییرات ساختاری و مدیریتی نیز همراه بود. به طوری که با یکی شدن شوراهای ساخت و نمایش در دو بخش مجزا برای آثار سینمایی و غیرسینمایی مهم‌ترین معاون این سازمان هم تغییر کرد. به این ترتیب ابراهیم داروغه‌زاده از معاونت نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی رفت و محمدمهدی طباطبایی‌نژاد از مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی به جای او نشست. در مرکز گسترش هم محمد حمیدی‌مقدم مدیرعامل شد و جشنواره سیزدهم سینما حقیقت را با رویکردی متفاوت و تمرکز بیشتر بر مخاطب تخصصی برگزار کرد.
از دیگر تغییرات مدیریتی مهم سینما در سال گذشته پایان سرپرستی لادن طاهری بر موزه سینما بود که در کنار مدیریت فیلمخانه ملی ایران، امور مربوط به این موزه را هم پیگیری می‌کرد، اما در شرایطی که انتظار برخی بر این بود که با توجه به قرابت کار موزه و فیلمخانه، لادن طاهری حکم مدیریت آنجا را نیز بگیرد، انتظامی برای مهران عباسی انارکی حکم مدیرعاملی موزه را زد تا انتقادها به عدم انتخاب یک مدیر متخصص و مرتبط با مکانی مثل «موزه سینما» که از گذشته مطرح بود، همچنان ادامه داشته باشد.
جشنواره جنجالی فیلم فجر
در این بین یکی از احکام انتظامی که بدون تغییر باقی ماند، دبیری جشنواره فیلم فجر بود و ابراهیم داروغه‌زاده برای سومین سال پیاپی دبیر این رویداد سینمایی که خیلی‌ها آن را مهم‌ترین رویداد هنری کشور می‌دانند، برعهده گرفت. البته او در این دوره با چالش‌های زیادی روبرو شد و یکی از پرحاشیه‌ترین جشنواره‌های فیلم فجر را در طول 38 دوره برگزار کرد.
حاشیه‌های این جشنواره از موج انصراف برخی هنرمندان از جشنواره‌های هنری دهه فجر و در سینما در پی وقوع برخی حوادثی که در طول چند ماه قبل از برگزاری جشنواره آغاز شده بود و با انصراف مسعود کیمیایی از شرکت در این رویداد شروع شد. اگرچه تهیه‌کننده فیلم کیمیایی یعنی «خون شد»، خیلی سریع اعلام کرد که فقط کارگردان از جشنواره انصراف داده و فیلم حتما نمایش داده خواهد شد، اما این موج ادامه داشت و بعضی دیگر از هنرمندان هم در پیام‌هایی اعلام کردند که در جشنواره فیلم فجر شرکت نمی‌کنند و فارغ از اینکه برخی از این افراد اصلا اثری در جشنواره نداشتند، حاشیه‌ها و اظهارنظرهای مختلف وقتی به اوج رسید که شهاب حسینی از آن سوی مرزها انصراف از جشنواره را کاری غیرمنطقی دانست و همکارانش را دعوت کرد که جای خود را برای حضور غیرخودی‌ها خالی نکنند. اما همین اظهارنظر مجازی برای او تبعات عجیبی داشت و کاربرانی که صفحه شخصی او را دنبال می‌کردند به انتقاد تند از او و بعضا هتاکی‌هایی پرداختند که نتیجه‌اش صحبت‌های همراه با عصبانیت او در نشست فیلم «شین» در جشنواره شد.
او که با مطرح کردن اعتقاد و انتقادش درباره تمام اتفاقات سیاسی و اجتماعی‌ای که در چند ماه قبل جشنواره رخ داده بود و نیز دلیل تاکیدش بر شرکت در جشنواره و تحریم نکردن آن، نظر افراد زیادی را با خود تقریبا همراه کرده بود، با تکرار صحبت‌هایی غیرمستقیم و انتقادی از مسعود کیمیایی و انصرافش از جشنواره موج تازه‌ای را علیه خود ایجاد کرد که تا چند روز ادامه داشت.
به جز نشست پرتنش شهاب حسینی که در نیمه‌های شب در پردیس ملت برگزار شد، ابراهیم حاتمی‌کیا هم نشست فیلم «خروج» را جنجالی کرد تا او هم که با توپ پر به نشست آمده بود، به بحث و جدل با بعضی خبرنگاران بپردازد. گرچه مهم‌ترین اتفاق این نشست و یکی از قابل تامل‌ترین اتفاق‌های جشنواره خداحافظی فرامرز قریبیان، بازیگر فیلم «خروج» از سینما بود که طبق گفته خودش این تصمیم، یکی از تبعات اتفاق‌های حاشیه‌ای جشنواره چند سال قبل و افشاگری او در تغییر رای داروان بود.
این چند موردی که اشاره شد، تنها حاشیه‌های جشنواره فجر سال گذشته نبودند چرا که با وجود تلاش دبیر جشنواره برای همراهی حداکثری هنرمندان در جشنواره فیلم فجر که در مقایسه با دیگر رویدادهای فجر موفقیت‌آمیزتر هم بود، باید به مراسم اختتامیه اشاره کرد که به تنهایی به اندازه تمام جشنواره حاشیه به همراه داشت.
جدا از شلوغی و هجوم بیش از حد مهمانانی که آخر هم مشخص نشد از کجا کارت شرکت در این مراسم را گرفته بودند، نیامدن هیچ‌کدام از عوامل فیلم «روز صفر» آن هم با علم به اینکه چند جایزه برنده شده‌اند، بحث‌برانگیزترین اتفاق اختتامیه جشنواره سی‌وهشتم بود که دبیرش آن را بی‌سابقه و تاسف‌بار دانست. بعد از آن هم نظر هیات داوران در چند مورد حاشیه‌ساز شد از جمله نامزد نکردن جواد عزتی برای بهترین بازیگر نقش اول مرد و جایزه ندادن به او. این ماجرا به اختلاف یکی از داوران با این بازیگر گره خورد که تا مدت‌ها پس از پایان جشنواره بحث درباره آن داغ بود.
زخم ماندگار «خانه پدری» و قاچاق چند فیلم
اما از این‌ها که بگذریم اتفاق‌هایی هم در سال گذشته به طور مشخص درباره چند فیلم رخ دادند، از جمله فیلم «خانه پدری» کیانوش عیاری که بالاخره پس از 10 سال با اعمال اصلاحاتی برای کم کردن خشونت فیلم در یکی دو سکانس از اول آبان‌ماه سال 98 روی پرده سینماها رفت. این فیلم پس از پنج روز اکران توقیف شد تا باز هم اصلاح شود و از 22 آبان به سینماها برگردد، اما ناآرامی‌های چند روزه آبان که سبب تعطیلی سینماها نیز شده بود، دامن «خانه پدری» را هم گرفت و در نهایت این فیلم از 22 آبان تا 13 آذر مجوز اکران محدود گرفت و دوباره و برای همیشه به صندوق توقیفی‌ها برگشت. این فیلم که در این مدت کوتاه فقط حدود یک‌و نیم میلیارد تومان فروش داشت و حدود 100 هزار نفر آن را در تهران تماشا کردند، در آخر از شبکه‌های ماهواره‌ای درآورد و پخش قاچاق آن کارگردانش را بیش از پیش متاسف کرد.
اما این تنها فیلمی نبود که نسخه غیرمجاز آن عرضه شد، چون در طول کمتر از سه چهار ماه چند فیلم سینمایی دیگر یعنی «رحمان 1400»، «متری شیش و نیم»، «شبی که ماه کامل شد» و «سرخپوست» هم به طور غیر مجاز عرضه شدند تا رکوردی از فیلم‌های روز قاچاق شده در سال 98 رقم برخورد. البته به این فیلم‌ها «رستاخیز» توقیفی را هم باید اضافه کرد که در برخی سایت‌ها نسخه‌هایی از آن منتشر شد، اما با پیگیری‌های انجام شده نسبت به بسته شدن سایت‌ها اقدام شد.
یکی دیگر از فیلم‌های سینمایی که نه بخاطر توقیف و نه بخاطر قاچاق، اسمش بر سر زبان‌ها افتاد، «مست عشق» حسن فتحی بود که اول با انتشار خبرهایی از حضور شهاب حسینی و پارسا پیروزفر در نقش‌های شمس تبریزی و مولانا سر و صدا به پا کرد، اما بعد از گذشت مدتی فضای مثبت رسانه‌ای این فیلم تغییر کرد و با واکنش برخی مراجع که معتقد بودند چنین فیلمی سبب رواج فرقه صوفیه می‌شود و به همین دلیل ساخت آن را شرعی ندانسته یا حرام اعلام کردند، حاشیه‌هایی ایجاد شد. در نهایت برخلاف اینکه تصور می‌شد شاید از این فیلم که چند بازیگر سرشناس ترک هم دارد، در جشنواره فجر رونمایی شود، اعلام شد که مجوزی از سازمان سینمایی برای تولید این فیلم گرفته نشده است.
خانه سینما و کمتر از دو ماه تا انتخاب هیات مدیره جدید
و در آخر به یکی دیگر از مواردی که درباره سینمای سال 98 به آن اشاره می‌شود، خانه سینماست که از همان ابتدای سال موضوع عیدی اعضای خانه سینما برای مدتی طولانی بحث‌ها و شایعاتی را پیش آورد، بحث‌هایی که کم و بیش امسال هم به شکلی دیگر مطرح شده است. سال قبل گزارش‌هایی در انتقاد از نحوه توزیع عیدی یک میلیاردی خانه سینما منتشر شد که با واکنش همایون اسعدیان، رییس هیات مدیره خانه سینما همراه شد. او بعضی حرف‌های حاشیه‌ای از جمله اختلاس 800 میلیونی هیات مدیره از این یک میلیارد تومان را تعجب‌آور و نشدنی دانست و توضیح داد که همه چیز در خانه سینما شفاف است و برای توزیع عیدی اولویت با نیازمندان از کارافتادگان سینما بوده است. این رویه گویا امسال هم برای توزیع عیدی اعضای خانه سینما ادامه داشته است.
هیات مدیره فعلی خانه سینما براساس تصمیم مجمع عمومی خانه سینما که 28 مردادماه سال گذشته با حضور تمام صنف‌ها برگزار شده بود، به مدت 9 ماه ابقا شد و این مهلت اردیبهشت‌ماه امسال پایان می‌یابد و باید هیات مدیره جدیدی انتخاب شود.
آنچه در این گزارش به آن پرداخته شد، علاوه بر مروری اجمالی بر برخی اتفاق‌های مهم سال 98، بهانه‌ای بود تا ابراز امیدواری شود که با تمام آنچه در سال گذشته سینمای ایران تجربه کرد، سال جدید تصمیم‌های بهتری برای سینمای ایران گرفته شود؛ سینمایی که همانند کل جامعه روزهایی ناخوشایند را بخاطر شیوع ویروس کرونا تجربه می‌کند و لازم است در کنار برنامه‌ریزی برای نمایش فیلم‌ها پس از بازگشایی سینماها و تامین شرایطی ایمن برای مردم جهت حضور در سالن‌های سینمایی، برای شاغلان سینما بویژه آن‌هایی که روزانه دستمزد می‌گرفتند هم فکری شود، بویژه انکه خبرهایی از تعدیل پرسنل برخی سالن‌های سینما شنیده می‌شود که اگرچه صحت آن هنوز مشخص نیست، اما تمام این اتفاق‌ها بار دیگر ضرورت پیگیری جدی و اساسی اجرایی شدن طرح امنیت شغلی را گوشزد می‌کند تا یک بار برای همیشه، وضعیت سینماگران برای ایام بیکاری و تعطیلی معلوم باشد.