دخالت در قیمت گذاری
شکوری: یکی از معیارهای ارزیابی توسعه، وجود تابعیت یک تصمیم و انجام کار کارشناسی شده است. زیرا اگر تصمیم های فعالان اقتصادی، تشکل ها و انجمن ها و قانون گذاران و سیاست گذاران بر مبنای انجام یک کار کارشناسی شده گرفته شود قطع به یقین اتفاقات خوبی در یک کشور می افتد که اقتصاد و تولید نیز از آن مستثنی نیست. اما در شرایط فعلی به نظر می رسد این معیار در حوزه اقتصاد وجود ندارد و عمده تصمیم ها به صورت کارشناسی نشده گرفته می شود و اجرای یک قانون ناصواب به جامعه آسیب می رساند و این یکی از مشکلات امروزه در تولید و اقتصاد ماست. یکی از دغدغه ها و دلخوری فعالان اقتصادی و بخش تولید نیز در همین مسئله است که با ذی نفعان و فعالان آن حوزه مشورت و همفکری نمی شود و تصمیمات بدون مطالعه تبعات و آثار آن گرفته می شود و همین امر سبب می شود تولید رونق نمی گیرد و واحدهای مختلف مرتبط با آن بخش را دچار مشکل می کند.
دیگر معضل صنایع صدور بخشنامه های متعدد بوده که در چنین شرایطی نه تنها سرمایه گذار خارجی بلکه سرمایه گذاران داخلی نیز نمی توانند به فکر توسعه سرمایه گذاری های خود و یا سرمایه گذاری های جدید باشند. ضمن اینکه فعالان صنایع نیز به دلیل عدم توان در برنامه ریزی برای تولید محصولاتشان، از تولید دلسرد می شوند. اما مگر یک فعال اقتصادی چه می خواهد؟ وام، تسهیلات و پول؟ جواب این سوال خیر است. زیرا زنجیره فعالان اقتصادی بدون این موارد هم با یکدیگر کنار می آیند و فقط لازم است دخالتی در مکانیسم بازار صورت نگیرد. نمونه این قبیل دخالت ها بحث قیمت گذاری و کنترل قیمت هاست و نکته اصلی در خصوص قیمت گذاری دستوری این است که برخلاف آنچه دولت می خواهد که با کنترل قیمت ها کالاها را با قیمت ارزان تر به دست مصرف کننده نهایی برساند، اما در واقعیت این اتفاق نمی افتد. پس به نظر می رسد باید قیمت ها در بورس به صورت آزادانه کشف شود تا زنجیره های تولید ثبات را در بازار برقرار کنند.
نکته دیگر مازاد تولید در برخی زنجیره های یک صنعت است که به دلیل به هم خوردن هارمونی در زنجیره و عدم مدیریت سرمایه گذاری و صدور مجوزهای نامحدود در بخشی از یک زنجیره و عدم سرمایه گذاری متناسب با آن در دیگر بخش های آن زنجیره است. در این رابطه باید مشکل تولیدکننده را برای حجم محصول مازاد حل کرد؛ همانند مازادی که در زنجیره تولید از سنگ آهن و کنسانتره تا فولاد وجود دارد و در برخی از حلقه های این زنجیره شاهد مازاد محصول هستیم. در این رابطه یا باید دولت به قیمت جهانی محصول مازاد را خریده و به تولیدکننده دیگر بفروشد، یا نباید اجازه تولید به آن واحد را داد و یا تولیدکننده باید محصول خود را قراضه کند. به نظر می رسد دولت باید بدون دخالت اجازه دهد زنجیره با تعامل بین حلقه های خود به تعادل برسد.
تولید در حصار محدودیت
مرادلو: قیمت گذاری دستوری و اجبار به فروش محصول به قیمتی حتی پایین تر از قیمت بهای تمام شده تولید از اصلی ترین معضلات فعالان صنایع مختلف از جمله تولیدکنندگان سرب و روی است. همچنین گاهی شاهد اعمال محدودیت هایی هستیم که صنایع را با مشکل مواجه می سازد. در صنایعی همچون سرب و روی که مشکلی در عرضه و تقاضای آن وجود نداشته و برای کالایی که ۷۰ درصد مازاد بر مصرف داخلی دارد، چرا باید منع صادراتی اعمال شود.
اگر در کشور با جنگ اقتصادی مواجه هستیم، باید از تولید بیشتر حمایت کنیم تا در بازاری که ظرفیت تولید بالا، کارخانه های مجهز، دانش فنی به روز و نیروی انسانی قوی داریم، در بازارهای دارای رقیب، برنده مزایدات باشیم نه آنکه بازارهای صادراتی را به رقبا واگذار کنیم. از سوی دیگر باید باور کنیم که اقتصاد با نگاه دستوری و تصمیم گیری های کارشناسی نشده به هیج جا نمی رسد. بلکه باید بستر لازم فراهم شود تا فعال اقتصادی از توسعه کسب و کار خود پشیمان نشود. نکته دیگر این است که آمارهای غلط و بی پایه تصمیمات اشتباه را در پی دارد که بخش خصوصی را به مشکل نمی اندازد. باید در برخی تصمیم ها اشتباه، تجدید نظر صورت گیرد، چراکه در هیچ کجای دنیا بدون مشورت با فعالان اقتصادی یک بخش، تصمیمی برای آن بخش گرفته نمی شود.
زیان خریدار و فروشنده از چرخه نااطمینانی
جلیلی: صدور بخشنامه های متعدد یکی از موانع بزرگ صنایع و واحدهای تولیدی است که کسب و کارهای مختلف را دچار مشکل کرده و مختل می کند. چرخه نااطمینانی که در کشور وجود دارد، موجب می شود فروشنده نمی داند محصولی که می فروشد فردا چه قیمتی خواهد داشت و خریدار نیز همین نگرانی را از زیان احتمالی دارد. این در حالی است که در سایر کشورها صنایع ابتدای سال قرارداد منعقد می کنند و تا پایان همان سال نسبت به ثبات شرایط اطمینان دارند؛ اما در کشور ما پارامترهای مختلف در طول سال نیز تغییر می کند و اطمینانی برای فعالان اقتصادی وجود ندارد.
لزوم نگاه به تجربیات گذشته
جهرمی: به نظر می رسد برای بررسی موانع موجود بر سر راه تولید و رفع این موانع، نگاهی به عقب و تجربیات همین چند سال گذشته می تواند راهگشا باشد اما متاسفانه ما در اقتصادمان از اقدامات نادرست گذشته درس نمی گیریم و بعضا همان روش اشتباه را چندین بار تکرار می کنیم. در این زمینه می توان به تخصیص ناکارآمد یارانه ها و دخالت در بازار اشاره کرد که حاصل آن برهم خوردن مکانیسم توزیع مواد اولیه بود. از این رو معتقدم با بررسی و ریشه یابی مشکلات گذشته می توان مسیر فعلی و آینده برای حمایت از تولید را پیدا کرد.
کالاخبر: نقش بورس کالای ایران و ابزارهای مالی در ارایه راهکارها و حل این چالش ها چیست؟
فضای رقابت سالم
شکوری: بورس کالا ابزاری است که می تواند هم برای تولیدکننده و هم برای مصرف کننده کاربردهای زیادی داشته باشد و تجربه کشورهای مختلف نشان داده که بورس های کالایی در کنار شفافیت معاملاتی و قیمتی، فضای رقابت سالم را بین تولیدکننده فراهم کرده و به مصرف کننده در تامین مواد اولیه مورد نیاز کمک می کند؛ در واقع این ارتباط سازنده به واسطه سازوکار بورس کالا ایجاد شده است. ضمن اینکه مازاد تولید یک محصول نیز می تواند از این بستر شناسایی و صادر شود. در این بین برای اینکه کارکردهای اصلی بورس بروز و ظهور کند باید اجازه دهیم بورس کارکردهای اصولی خود را پیدا کند و در کنار نظارت اما از دخالت در مکانیسم آن پرهیز کنیم. چراکه قیمت گذاری دستوری و ایجاد محدودیت بر سر راه آن می تواند کارکردهای این بازار را دچار مشکل کند. علت دخالت در سازوکار بورس هم ناشی از کارهای کارشناسی نشده است. البته با حمایت از بورس نیز باید برای مصرف کننده ها تسهیلات و مشوق هایی در نظر گرفته شود تا این گروه از ذی نفعان بازار با هزینه کمتری به بورس ورود پیدا کنند. در کنار مزایایی که این بازار در ایجاد شفافیت معاملاتی در پی دارد، ابزارهای نوین موجود در بورس همچون معاملات مشتقه و قراردادهای آتی می تواند همچون حلقه وصل بین بورس کالای ما با بورس های کالایی دیگر کشورها باشد. البته همه می دانیم که تحریم ها مانعی بر سر راه ایجاد این ارتباط است، اما با تجربه بورس های کالایی دیگر می توانیم این امکان را فراهم کنیم که چه به صورت داخلی و چه خارجی یک واحد تولیدی امکان خرید مواد اولیه مورد نیاز خود را از بورس داشته باشد و این نشان می دهد بورس خیلی می تواند راهگشا باشد؛ در این راستا می طلبد با فعالان هر بخش همفکری های بیشتری صورت گیرد تا به مرور شاهد افزایش استفاده از ابزارهای مالی در صنایع معدنی و فلزی باشیم.
استقبال از عرضه کامل سرب و روی
مرادلو: بورس کالا به عنوان یک بازار شفاف در همه دنیا کاربرد دارد و بازاری نیست که توسط ما طراحی شده باشد. بلکه ما در راه اندازی بورس کالا دنباله روی دیگر کشورها بوده ایم تا براساس تجربیات مثبت آن ها به شفاف سازی مبادلات داخلی کمک کنیم. به این ترتیب بورسی که محل شفافیت است، نباید با دخالت همراه باشد. زیرا اعمال هرگونه اجبار و سیاست های دستوری شفافیت را از بین می برد و کفه ترازوی عدالت را به نفع یک طرف معامله جا به جا می کند و این موضوع به سازوکار بورس مرتبط نیست بلکه از سیاست گذاران این توقع می رود که با توجه به شفافیت بورس، به جای دخالت بر معاملات، نظارت کنند و بهترین تصمیم را برای مدیریت بازار اتخاد کنند. در همین راستا ما از گذشته خواستار عرضه سرب و روی در بورس بودیم؛ چراکه اعتقاد داریم مکانیسم بازار راه خود را به راحتی و بدون دخالت پیدا می کند. اما سیاست های دستوری و دخالت در مکانیسم بازار مانع از تحقق کامل این خواسته برای عرضه کل محصولات در بورس شده که در نهایت باید همه اعم از سیاست گذار و تصمیم ساز و نیز فعالان صنایع به این نتیجه برسند که معامله در بورس بهترین راه است.
تجارت آزاد نه دستوری
جلیلی: باید این موضوع در کشور جا بیفتد که تجارت آزاد و نه دستوری در بورس کالا قابلیت اجرا دارد تا همه از مزایای معامله در این فضا منتفع شوند. همچنین با توجه به اینکه ارزش معاملات بورس حدود ۶ درصد کل ارزش تولید ناخالص داخلی بوده، جایگاهش در اقتصاد کشور تبیین شده است و چه خریدار و چه فروشنده در بورس مشکلی برای معامله یک کالا ندارند. همان طور که در سال های قبل خریداران و فروشندگان بدون کوچک ترین مانعی هر روز در بستر بورس کالا به معامله می پرداختند اما از زمانیکه به بهانه های مختلف دخالت در مکانیسم بازار آغاز شد، مشکلات برای تولیدکننده یا مصرف کننده نیز به وجود آمد؛ با این تفاسیر مشکل به سازوکار بورس برنمی گردد و اگر سعی شود به جای دخالت از رفتارهای اقتصادی همچون تقویت سمت عرضه و تقاضا برای مدیریت بازار استفاده شود، خواهیم دید که همه فعالان بازارها از معاملات رضایت خواهند داشت.
ابزارهای مالی پرکاربرد
جهرمی: علاوه بر موارد مطرح شده و لزوم احترام به مکانیسم بازار، باید به کارکرد ابزارهای مالی بورس کالا برای رفع دغدغه فعالان اقتصادی اشاره کرد. برای مثال قراردادهای بلندمدت در بورس کالای ایران شامل کشف پریمیوم و تسویه چند مرحله ای هستند و ابزارهای تامین مالی نیز قرارداد سلف، سلف موازی استاندارد و اوراق خرید دین کالایی را شامل می شود که علاوه معاملات پر حجم سلف، شرکت های زیادی نیز اقدام به انتشار اوراق سلف موازی و تامین مالی کرده اند. همچنین معاملات گواهی سپرده کالایی، قراردادهای آتی و اختیار معامله و صندوق های کالایی زنجیره ابزارهای نوین مالی در بورس کالای ایران هستند که هر یک از این ابزارها می تواند بخشی از نیاز فعالان صنایع را برآورده کنند که این ابزارها تاکنون در حوزه کشاورزی موفق بوده و در تلاش برای توسعه آن ها در سایر بازارها نیز هستیم.
کالاخبر: راهکار شما برای بهبود اوضاع بازار و تولید چیست؟
پاسخگو بودن در قبال تصمیم ها
شکوری: ثبات در سیاست گذاری ها براساس فرمایشات مقام معظم رهبری نخستین موضوع برای رونق گرفتن تولید و حمایت از تولیدکننده است. همچنین یکی از معضلات فعلی در امر تولید این است که افرادی که در برهه ای تصمیمی اشتباه را اتخاذ می کنند، هیچ گاه پاسخگو نیستند که معتقدم توسعه شبکه های مجازی می تواند زمینه عدالت اجتماعی را رواج دهد تا دیگر هیچ مسوولی به راحتی و بدون مشورت با فعالان بازار تصمیمی نگیرد. موضوع بعدی مطالبه گری بخش خصوصی است به شکلی ما در بخش خصوصی باید با قدرت بیشتری در برابر تصمیم های به وضوح اشتباه موضع بگیریم تا زمینه اتخاذ تصمیم های اشتباه فراهم نباشد. جلوگیری از قیمت گذاری دستوری همچون محاسبه قیمت کالاها با دلار ۴۲۰۰ تومانی که هیچ سودی برای مردم و مصرف کننده نداشت نیز از مواردی است که باید در اقتصاد کشور کنار رود.
مشورت و همفکری
مرادلو: شاید باورتان نشود اما به دلیل تردد زیاد و طولانی با خودروی شخصی ام هر روز در خصوص تصمیم های غیرکارشناسی مسوولان با خودم درد و دل می کنم و عموما از اینکه برخی مسوولان مشکلات تولید را درک نمی کنند غصه می خورم. راهکار من مشورت و همفکری است؛ اینکه هیچ تصمیمی بدون حضور فعالان اقتصادی و مرتبط با آن حوزه گرفته نشود. دولت و بخش خصوصی یک خانواده هستند و مگر می شود یک خانواده بدون اطلاع از اعضای خودش تصمیمی بزرگ بگیرد؛ از این رو در مرحله اول مشورت را بهترین اقدام برای رونق تولید می دانم. در درجه دوم نیز تاکید می کنم که اعمال محدودیت و دستوری کردن بازار حاصلی برای هیچ کس ندارد و به جای تعیین کردن عرض و طول و ارتفاع برای بازار، بگذاریم بازار اعم از تولیدکننده و مصرف کننده مسیر خودشان را روند تا رانتی در بازارها شکل نگیرد.
حذف نگاه دستوری به اقتصاد
جلیلی: بسیاری از فعالان صنایع و بازار سرمایه در جریان معاملات انواع محصولات در بورس کالا طی سال های اخیر هستند، هر کجا که دولت دخالتی در بازار نداشته حتی در مواقع التهاب و بحران اقتصاد، تولیدکننده و مصرف کننده همگی با رضایت از رقابتی بودن بازار اقدام به تامین نیاز خود می کردند و هیچ مشکلی وجود نداشته است. اما طی این سال ها هر زمان نگاه ها به اقتصاد دستوری شد و مسوولان گمان کردند که با تثبیت دستوری قیمت ها از مردم و مصرف کننده حمایت می شود، التهاب بازارها دوچندان شده و رانت از دل بازار بیرون می زند. به اعتقاد من از اصلی ترین مشکلات کنونی برای تولیدکنندگان کشور نااطمینانی به برنامه های حمایتی و قیمت گذاری دستوری است که اگر ثبات در دستورالعمل ها و قوانین ایجاد و به مولفه های بازار احترام گذاشته شود، بسیاری از مشکلات فعلی کنار می رود.
تقویت نشست های تخصصی
جهرمی: به نظر می رسد یکی از مواردی که می تواند در رفع مشکلات بازار و تولید راهگشا باشد، تقویت نشست ها و کارگروه های تخصصی با حضور فعالان بازارها است که این اتفاق به افزایش تعامل میان صنایع بالادستی و پایین دستی و اتخاذ تصمیم های کارشناسی منجر می شود. این گونه نشست ها و اخذ تصمیم هایی از دل فعالان صنعت به طور حتم بر ذهن سیاست گذار نیز به مرور اثرات مطلوب می گذارد تا اعمال تصمیم ها به بهترین شکل رقم بخورد.