نوآوران آنلاین- در سی و یکم شهریور سال ۱۳۵۹، رئیس جمهور دیکتاتور عراق به پنج استان مرزی ایران حمله کرد و بدین ترتیب طولانی‌ترین جنگ قرن بیستم شکل گرفت. این جنگی بود که ابرقدرت‌های غرب و شرق از جمله کشورهای آمریکا و شوروی پیشین برای پیش بردن اهداف خود عراق را مناسب‌ترین گزینه برای حمله به ایران دانستند. در آن زمان ارتش عراق، دارای مشخصات توانایی تهاجمی جنگ افزارهای شیمیایی بود.
ایستادگی با حداقل تجهیزات و امکانات جنگی و رشادت نیروهای رزمنده ایرانی باعث پیروزی‌های بسیاری در برابر ارتش تا دندان مسلح رژیم بعث شد. با پیروزی‌های ایران، شکل جنگ تغییر یافت و عراق برای جلوگیری از شکست‌های بعدی، با بهره‌گیری از پول، امکانات و تجهیزات نظامی کشورهای استعمارگر شرق و غرب، استراتژی بازدارندگی در خاک ایران را پیش گرفت. آتشباری سنگین، حملات موشکی بسیار، میادین مین تو در توی چند هکتاری و حتی استفاده از بمب‌های شیمیایی، نتیجه این استراتژی بود.
ایران در سال ۱۳۶۷، پس از هشت سال دفاع مقدس، قطعنامه ۵۹۸ را پذیرفت و اگر چه کشورها به مرزهای خود بازگشتند اما در واقعیت جنگ تمام نشده بود چون اگرچه دیگر گلوله‌ای شلیک نمی‌شد اما بخش عظیمی از خاک کشورمان هنوز در اشغال سربازان خاموش قرار داشت؛ وجود بیش از ۲۰ میلیون انواع مین و مهمات عمل‌نکرده در زمین‌هایی به وسعت چهار میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار، ایران را در زمره کشورهای آلوده به مین قرار داد.
بیش از ۲۰ میلیون مین توسط رژیم بعث عراق در خاک ایران کاشته شد و پنج استان مرزی غرب و جنوب غربی ایلام، خوزستان، کرمانشاه، کردستان و آذربایجان غربی آلوده به مین شدند، تا جایی که در برخی از سال‌های ابتدایی بازگشت مهاجرین جنگی، شاهد کشته شدن حدود ۳۰۰ نفر و مجروحیت حدود ۶۰۰ نفر از هموطنان‌مان بودیم و همچنان که در بخشی از زمین‌های کشور اثرات مواد شیمیایی به صورت پنهان در خاک ایران وجود دارد، هنوز هم هر از چندگاهی شاهد قربانی شدن ساکنان مناطق آلوده به مین هستیم.
طبق گفته رئیس مرکز مین‌زدایی کشور، در طول هشت سال دفاع مقدس بیش از ۲۰ میلیون مین توسط رژیم بعث عراق در خاک ایران کاشته شد که در مجموع حدود ۲۰۰۰ تن کشته و حدود ۸۰۰ هزار نفر مجروح شده‌اند.
عراق که مین‌ها را بر اساس نقشه‌های میادین مین در خاک ایران اجرا کرده بود، از در اختیار گذاشتن این نقشه‌ها به ایران ممانعت می‌کند بطوری‌که از سال ۱۳۸۵ با تلاش معاونت امور بین‌الملل وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ارتباط با وزارت دفاع عراق شکل گرفت و در نهایت امضای یادداشت تفاهم‌هایی با عراق شکل گرفت، اما به گفته رئیس مرکز مین‌زدایی کشور،، عراق با اعلام اینکه تمامی نقشه‌های میادین مین کاشته شده در طول هشت سال دفاع مقدس، از سوی نیروهای آمریکایی در جنگ عراق و آمریکا از بین رفته است، نقشه‌ای به ایران نداده است.
آغاز مین‌زدایی و رفع آلودگی از مواد منفجره شهرهای مرزی ایران از سال ۶۷
در حالی که طبق برآوردها، پس از پایان هشت سال دفاع مقدس حدود چهار میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار از مرزهای مشترک خشکی ایران و عراق، به بیش از ۲۰ میلیون مین و مواد منفجره باقی‌مانده از جنگ آلوده شده بود، فعالیت‌های مین‌زدایی و رفع آلودگی از مواد منفجره شهرهای مرزی در سال ۶۷ آغاز شد.
بیست سال از فعالیت‌های مین‌زدایی و پاکسازی مناطق آلوده در کشور می‌گذرد، به سراغ محمدحسین امیراحمدی، رئیس مرکز مین‌زدایی کشور می‌رویم تا آخرین تحولات و تلاش‌های صورت گرفته برای پاکسازی ایران‌مان از مین‌های برجای مانده از دوران دفاع مقدس را جویا شویم. وی می‌گوید: در سال‌های ابتدایی بعد از جنگ، میزان حوادث ناشی از برخورد ساکنان مناطق آلوده به مین و انواع مهمات عمل نکرده بسیار زیاد بود تا جایی که برخی از سال‌ها میزان کشته‌شدگان به بیش از ۳۰۰ نفر و تعداد مجروحان نزدیک به ۶۰۰ نفر می‌رسید بر همین اساس فعالیت‌های مین‌زدایی و رفع آلودگی از مواد منفجره شهرهای مرزی در سال ۶۷ آغاز شد.
به گزارش ایسنا، در حالیکه از سال ۶۷ تا ۸۲، عملیات پاکسازی توسط ارتش جمهوری اسلامی ایران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و وزارت کشور انجام می‌شد اما هیئت دولت، طی مصوبه‌ای این امر را به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح واگذار کرد. این وزارت‌خانه اواخر سال ۸۴ با تأسیس مرکز مین‌زدایی به صورت تخصصی و متمرکز وظیفه این کار را به مرکز مذکور واگذار کرد.
عمده درگیری‌های مرکز مین‌زدایی با انواع مین‌های زمینی است که این دسته از مین‌ها از نظر شدت آسیب به نفرات و تجهیزات، به طور کلی به دو دسته ضد نفر و ضد تانک تقسیم می‌شوند که امیراحمدی در این باره می‌افزاید: مین‌های ضد نفر، مین‌هایی هستند که مأموریت آنها آسیب به نفرات بوده و مین‌های ضد تانک با هدف آسیب و از کار انداختن خودروها و ماشین‌های زرهی به کار گرفته می‌شوند.
او درباره نحوه آسیب انواع مین به انسان‌ها اینطور توضیح می‌دهد که میزان آسیبی که به اعضای بدن فرد حادثه دیده وارد می‌شود، براساس نوع و نحوه برخورد با مین و یا مهمات عمل نکرده متفاوت است؛ به طور مثال در مورد برخورد با نوعی از مین ضد نفر، اگر فرد حادثه دیده از ناحیه پا با مین برخورد کند، ممکن است باعث قطع عضو از ناحیه پا و اصابت ترکش به برخی از نقاط بدن او شود این درحالیست که اگر همان مین در دستان فرد منفجر شود، باعث قطع عضو از ناحیه دستان، آسیب شدید به سر، صورت، چشم‌ها و شکم می‌شود و ممکن است این آسیب منجر به کشته شدن او شود.
کشته و مجروح شدن ۶۰ تن در مناطق آلوده به مین طی ۵ سال گذشته
هزینه برداشت مین از کاشت آن بیشتر است
بر اساس آمارهای مرکز مین‌زدایی در حالی که در مجموع حدود ۲۰۰۰ کشته و ۸۰۰۰ مجروح قربانی مین شده‌اند رئیس مرکز مین‌زدایی کشور عنوان می‌کند: البته طی سالیان گذشته، تلاش مین‌برداران و رفع آلودگی در بیشتر مناطق مرزی غرب و جنوب غرب کشور، میزان تلفات انسانی را به طور چشم‌گیری کاهش داده، به طوری که متوسط میزان کشته‌شدگان در پنج سال گذشته حدود ۱۲ نفر و تعداد مجروحان حدود ۴۸ نفر بوده است.
به گزارش ایسنا، باتوجه به اینکه آزادسازی اراضی آلوده می‌تواند در کاهش قربانیان مین تأثیر داشته باشد لذا این امر مستلزم شناخت کامل از وضعیت کاشت و نوع مین‌های به کارگرفته شده در آن است که این فرآیند نتیجه اجرای فعالیت‌های متوالی و معینی نظیر شناسایی، پاکسازی و انهدام است. در همین راستا رئیس مرکز مین‌زدایی کشور در پاسخ به اینکه سالانه چند هکتار زمین آلوده به مین پاکسازی می‌شوند و این روند مستلزم صرف چه هزینه‌ای است؟ می‌گوید: هزینه برداشت و پاکسازی هر مین در مقایسه با هزینه کاشت آن بیشتر است و این هزینه نسبت به فرصت‌های اقتصادی به دست آمده کمتر است.
وی ادامه می‌دهد: در سال‌های اخیر مطالعاتی تحت عنوان مطالعات اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی پاکسازی اراضی آلوده در مرکز مین‌زدایی انجام و نتایج آن گردآوری شده است. براساس این مطالعات فرصت‌های ناشی از بهره‌برداری اراضی پاکسازی شده موجه هزینه‌های صورت گرفته پاکسازی است. به عنوان شاهد این مدعا می‌توان به هزینه‌های دولت در صورت بروز آسیب یا فوت افراد اشاره کرد که در صورت تسریع پیش‌برد پاکسازی می‌توان این هزینه را کاهش داد و از دوش دولت برداشت.
هزینه پاکسازی هر هکتار زمین آلوده به مین چقدر است؟
وی با بیان اینکه میزان اراضی پاکسازی شده وابسته به استعداد، تجهیزات، نیروی انسانی و منابع مالی است، در پاسخ به هزینه‌های پاکسازی مناطق آلوده اظهار می‌کند: در سال جاری با در اختیار گرفتن بیش از ۳۵۰ نیروی انسانی و ۵۰ دستگاه ماشین آلات مکانیزه پاکسازی، موفق به پاکسازی حدود ۶۰۰۰ هکتار و کشف و انهدام بیش از صد هزار مین و گلوله‌های عمل نکرده شده‌ایم. هزینه هر هکتار پاکسازی نیز متغیری از نوع عملیات مورد نیاز پاکسازی، شرایط اقلیمی و توپوگرافی زمین‌های آلوده است؛ برای مثال حداقل هزینه صرف شده برای پاکسازی دستی هر هکتار میدان مین حدود ۵۰ میلیون ریال است که با تغییر نوع عملیات از دستی به مکانیزه می‌تواند حداکثر تا ۳۰۰ میلیون ریال به ازای هر هکتار افزایش یابد، با این وجود در مجموع این هزینه نسبت به هزینه پاکسازی کشورهای دیگر به مراتب کمتر است.
حجم وسیعی از میادین مین در پنج استان آلوده ایران فاقد علائم هستند
به گزارش ایسنا، سردار امیر احمدی در باره نقشه‌های میادین مین نیز به ایسنا می‌گوید: از سال ۱۳۸۵ با تلاش‌های معاونت امور بین الملل وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ارتباط با وزارت دفاع عراق شکل گرفت که این امر منجر به امضای یادداشت تفاهم‌هایی با عراق شد، اما عراق با اعلام اینکه تمامی نقشه‌های میادین مین کاشته شده در طول هشت سال دفاع مقدس، از سوی نیروهای آمریکایی در جنگ عراق و آمریکا از بین رفته است، نقشه‌ای نداده است.
به گفته رئیس مرکز مین‌زدایی کشور حجم وسیعی از این میادین در پنج استان آلوده ایران فاقد علائم هستند و یا به دلیل عوامل انسانی یا جوی از بین رفته‌اند. مرکز مین‌زدایی بر اساس اولویت‌بندی این مناطق از نظر احتمال مواجهه با خطر، اقدام به علامت‌گذاری دائم کرده که هزینه زیادی را به این مرکز وارد کرده است.
پوشش حادثه‌دیدگان ساکن مناطق آلوده به مین توسط بنیاد شهید یا نهادهای حمایتی
امیراحمدی در ادامه با اشاره به شرایط حادثه‌دیدگان ساکن مناطق آلوده که با مین و مهمات عمل نکرده دوران جنگ برخورد کرده‌اند، اینطور توضیح می‌دهد: افراد پس از تشکیل پرونده حادثه، جهت بررسی به کمیسیون ماده ۲ فرمانداری استان مربوطه ارجاع می‌شوند، در نهایت پس از انجام امورات اداری و تصویب کمیسیون بر اساس شدت حادثه و جراحت، احکام شهید و یا جانبازی دریافت کرده و تحت پوشش بنیاد شهید و امور ایثارگران و یا کمیته امداد امام خمینی (ره) قرار می‌گیرند.
جمع‌آوری و انهدام بیش از ۲.۵ میلیون مین و مهمات عمل نکرده
به گزارش ایسنا، مرکز مین‌زدایی از بدو تأسیس تاکنون بیش از دو میلیون مین و بیش از نیم میلیون مهمات عمل نکرده مانند بمب، گلوله، خمپاره و نارنجک را در مساحتی حدود ۹۰۵ هزار هکتار جمع‌آوری و منهدم کرده است که در حال حاضر، پاکسازی اراضی آلوده در بسیاری از نقاط مرزی بدلیل سیلاب‌های فصلی، جابه‌جایی لایه‌های خاک، عدم وجود جاده‌های دسترسی به برخی از اراضی آلوده، آبگرفتگی، جابجایی مین‌ها، گذشت زمان و پوسیده شدن مین‌ها به شرایط سخت و پیچیده‌ای رسیده است و این دلایل باعث کندی روند پاکسازی در مناطق مرزی شده است تا جایی که در بسیاری از موارد نیروهای مین‌بردار در اعماقی در حدود یک تا ۶ متر نیز مین‌ها و انواع مهمات عمل نکرده را از زمین خارج می‌کنند.
امیراحمدی در این خصوص می‌گوید: البته به غیر از فعالیت‌های متمرکز در مناطق مرزی، تیم‌های اورژانسی نیز در قرارگاه‌های پاکسازی این مرکز در پنج استان آلوده تشکیل شده‌اند تا درصورت مشاهده انواع مهمات عمل نکرده توسط ساکنین و یا نیروی انتظامی، سریعاً وارد عمل شده و مهمات مکشوفه را از آنجا جمع آوری و در محل امنی منهدم می‌کنند که طی سالیان گذشته حدود ۴۹۰۰ عملیات موردی اورژانسی توسط قرارگاه‌های استانی مرکز انجام و در پی آن حدود ۶۱ هزار گلوله مختلف، مین، نارنجک و حدود ۱۴۰ بمب کشف و منهدم شده است.
کمکی که جوامع بین‌المللی از ایران دریغ می‌کنند
وی در حالی که عنوان می‌کند سالیانی است که سازمانهای بین المللی مدعی حقوق بشر و حقوق بشردوستانه به همه کشورهای دارای اراضی آلوده به مین و مهمات عمل نکرده ، کمک‌های سخت افزاری و نرم افزاری از جمله ماشین آلات پاکسازی مکانیزه، تجهیزات حفاظت فردی مانند جلیقه‌های ضد ترکش، محافظ صورت ضد ترکش و پوتین‌های ضد انفجار، تجهیزات پزشکی، نرم افزار مدیریت اطلاعات عملیات مین IMSMA و کمک‌های نقدی و غیر نقدی دیگر دارند، در این عرصه ایران را مظلوم‌ترین کشور بدلیل عدم دریافت این کمک‌ها نامید.
امیراحمدی در این باره می‌گوید: بدلیل اینکه ایران در معرض تحریم‌های گوناگون از سوی استعمارگران غرب قرار دارد سازمانهای مذکور از اعطای کوچک‌ترین کمک‌ها به کشورمان دریغ می‌کنند. سرویس اقدام علیه مین سازمان ملل که کلیه فعالیت‌های مربوط به آلودگی تسلیحاتی در دنیا را برنامه‌ریزی و بودجه ریزی می‌کند، تاکنون هیچ کمکی به ایران نکرده است در حالیکه کشورهای همسایه ما مانند افغانستان و عراق ، در طول چندین سال گذشته صدها میلیون دلار کمک نقدی و تجهیزاتی دریافت کرده‌اند.
به گفته وی تنها سازمان بین المللی که اخیراً به ایران اندک کمک‌هایی داشته، دفتر نمایندگی کمیته بین المللی صلیب سرخ در ایران بوده است.
رئیس مرکز مین‌زدایی کشور به افزایش توان و دانش بومی ایران در این زمینه اشاره و اظهار می‌کند: مفتخر هستیم که با توان و دانش داخلی و همت مردان این سرزمین تجهیزات مورد نیاز را در داخل کشور تولید کرده و در پاکسازی میادین مین نیز آنقدر توانمند شده‌ایم که کشورهای بزرگی مانند روسیه به توانایی‌های ما در این حوزه اقرار کرده‌اند.
رئیس مرکز مین‌زدایی کشور در پایان این گفت‌وگو ضمن اشاره به اهمیت آموزش و آگاهی‌رسانی به ساکنان مناطق آلوده به مین در صورت مواجه شدن با این مواد اظهار می‌کند: آگاه‌سازی از خطرات مین و مواد منفجره باقی‌مانده از جنگ یکی از ارکان مین‌زدایی بشردوستانه است و این امر هم از طریق قرارگاه‌های پاکسازی استان و هم از طریق سازمان امداد و نجات هلال احمر و سازمان بهزیستی کشور که از جمله همکاران آموزشی ما در این زمینه هستند انجام می‌پذیرد. روش‌های مختلفی هم برای این کار انجام می‌گیرد از جمله آموزش‌های چهره به چهره، بروشورها و کتب آموزشی، انیمیشن‌های آموزشی، بازی‌ها و… که هدف از این فعالیت افزایش سطح آگاهی گروه‌های مختلف هدف و اصلاح الگوهای غلط رفتاری در مواجهه با این گونه خطرات است.