نوآوران آنلاین- دکتر احسان حجازی - متخصص تغذیه بالینی و رژیم درمانی در سرطان‌ها در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به انواع سرطان شامل تومورهای بدخیم یا خوش خیم، اظهار کرد: تومور خوش خیم معمولاً در محدوده خود باقی مانده و به بافت‌های مجاور سرایت نمی‌کند، در حالی که تومور بدخیم تهاجمی بوده و به اندام‌های مجاور حمله کرده و ممکن است از طریق سیستم گردش خون یا سیستم لنفاوی به اندام‌های دیگر متاستاز کند و به همین دلیل خطرناک‌تر و کشنده‌تر هستند.
عوامل محیطی؛ عامل بروز ۹۰ درصد سرطان‌ها
وی با بیان اینکه عوامل محیطی عامل بروز ۹۰ درصد سرطان‌ها هستند، گفت: برخلاف تصور عموم عوامل محیطی در ایجاد سرطان بسیار مؤثرند؛ به طوری که حتی تا ۹۰ درصد علل سرطان، عوامل محیطی تعریف شده و ژنتیک تنها ۱۰ درصد موارد سرطان در بزرگسالان را به خود اختصاص می‌دهد.
تأثیر مصرف سیگار و الکل در بروز سرطان
وی با اشاره به تأثیر عوامل محیطی مختلف در بروز سرطان، ادامه داد: مصرف سیگار و الکل تا ۳۰ درصد، عوامل هورمونی بین ۱۸ تا ۲۰ درصد و بیماری و عفونت‌ها از دیگر عوامل محیطی مؤثر در ایجاد سرطان هستند.
تأثیر رژیم غذایی در بروز سرطان
وی با بیان اینکه بروز سرطان بین ۳۰ تا ۳۵ درصد به رژیم غذایی فرد بستگی دارد، گفت: با یک رژیم غذایی سالم می‌توان از بروز یک سوم سرطان‌ها پیشگیری کرد.
سرطان ریه اولین عامل مرگ و میر در بین سرطان‌ها
این استادیار دانشگاه با بیان اینکه سرطان ریه اولین عامل مرگ و میر در بین سرطان‌های مشترک خانم‌ها و آقایان است، گفت: از لحاظ شیوع، بیشترین شیوع سرطان در آقایان پروستات و در خانم‌ها پستان است و در هر دو جنس، سرطان ریه دومین نوع سرطان شایع و اولین عامل مرگ و میر است.
وی با اشاره به برخی عوامل اثرگذار در ابتلاء به سرطان، عنوان کرد: از مصرف الکل می‌توان به عنوان یکی از عوامل افزایش خطر ابتلاء به سرطان یاد کرد؛ به گونه‌ای که عامل بروز ۳ تا ۴ درصد سرطان‌ها، مصرف الکل است.
چرا الکل سرطان‌زاست؟
این متخصص تغذیه با تشریح علت سرطان‌زا بودن الکل، اظهار کرد: الکل مقدار انرژی بالایی به فرد می‌رساند و از زمانیکه وارد دهان شده تا زمان خروج از بدن، اندام‌های مختلفی از جمله دهان، مری، معده، کبد و غیره را تحت تأثیر قرار داده و حتی می‌تواند با عبور از مخاط دهان و معده، آن ناحیه را نیز ملتهب کرده و در دراز مدت به سرطان منجر شود. همچنین مصرف هم زمان الکل و سیگار خطر ابتلاء به سرطان را تشدید می‌کند.
چاقی و اضافه وزن عامل بروز ۱۴ تا ۲۰ درصد از سرطان‌ها
وی با بیان اینکه چاقی و اضافه وزن عامل بروز ۱۴ تا ۲۰ درصد از سرطان هاست، افزود: مساله چاقی و اضافه وزن باید از همان دوران کودکی کنترل شود؛ چراکه چاقی دوره نوجوانی تعیین کننده چاقی در بزرگسالی است. به خصوص امروزه اشتیاق بالای کودکان به سمت بازی‌های کامپیوتری و در نتیجه فعالیت بدنی کمتر، عدم کنترل وزن در درازمدت، خطرناک و آسیب‌زاست.
حجازی با تاکید بر اینکه چاقی می‌تواند منجر به بروز انواع سرطان‌ها از جمله مری، معده، کبد و سایر بخش‌های بدن شود، عنوان کرد: بدن افراد چاق در درازمدت فاکتوری با عنوان فاکتور "رشد شبه انسولین شماره ۱" (IGF-۱) را به میزان زیادی ترشح می‌کند که همین امر به افزایش خطر بروز سرطان منجر خواهد شد.
نوع مصرف چربی در ابتلاء به سرطان تأثیرگذار است
استادیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در ادامه نوع مصرف چربی را در ابتلاء به سرطان تأثیرگذار دانست و افزود: خوشبختانه امروزه مصرف چربی جامد برخلاف گذشته به میزان بالایی کاهش یافته، با این حال هنوز برخی اسیدهای چرب اشباع مصرف می‌کنند که این ماده غذایی به دلیل ایجاد برخی مکانیسم‌ها و تولید موادی در بدن، در نهایت می‌تواند خطر ابتلاء به سرطان را افزایش دهد.
روغن زیتون، کنجد، انگور و آفتاب‌گردان مناسب سرخ کردن نیست
وی با تاکید بر اینکه مصرف روغن مایع به تنهایی تضمین کننده سلامت آن نیست، اظهار کرد: برای سرخ کردن مواد غذایی باید حتماً از روغن‌های مخصوص سرخ کردنی بدون پالم استفاده شود. متأسفانه در سطح جامعه برخی بر این باورند که استفاده از روغن مایع یا روغن زیتون به معنای سلامت آن است؛ در حالی که روغن‌هایی مانند زیتون، کنجد، انگور، آفتاب گردان و غیره که به خوبی تصفیه نشده باشند تنها مخصوص سالاد یا یک تفت ساده و پخت و پز هستند.
این متخصص تغذیه با توصیه به استفاده از روغن‌های شفاف بدون پالم برای سرخ کردن مواد غذایی، اظهار کرد: روغن‌های گیاهی مانند زیتون، کنجد، انگور، آفتاب گردان و غیره در حرارت بالا که برای سرخ کردن مواد غذایی استفاده می‌شوند، یک سری مواد سمی از خود تولید می‌کنند که می‌تواند خطر بروز سرطان را افزایش دهد.
وی، مواد نگهدارنده غذایی را عامل مؤثر دیگری در بروز سرطان دانست و گفت: مواد غذایی فرآوری شده مانند سوسیس و کالباس دارای ماده نگهدارنده‌ای به نام نیترات هستند که این ماده در بدن به نیتریت و در دستگاه گوارش به ترکیبات " نیتروزامین" به عنوان یک ترکیب سرطان‌زای خطرناک تبدیل می‌شود.
نیترات در چه غذاهایی وجود دارد؟
این عضو هیأت علمی انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای کشور با تاکید بر محدود کردن مصرف غذاهای فرآوری شده دارای نیترات مانند گوشت فرآیند شده، عنوان کرد: نیترات در غذاهای دودی و غذاهای خیلی شور مانند شوریجات و ترشیجات نیز وجود دارد که متأسفانه یکی از عادات غذایی بد جامعه ما نیز مصرف بالای ترشیجات دارای نمک و نیترات بالاست. بنابراین از آنجا که امروزه به دلیل وجود گلخانه، سبزیجات متنوع در تمام فصول سال در دسترس است، استفاده از سالاد تازه به جای ترشیجات توصیه می‌شود.
حجازی با بیان اینکه مصرف زیاد گوشت قرمز، ریسک ابتلاء به سرطان را زیاد می‌کند، گفت: ترکیبات نیتروزامین به طور طبیعی در گوشت قرمز و حتی گوشت قرمز تازه به طور طبیعی یافت می‌شود، بنابراین توصیه اصلی ما محدود کردن مصرف این ماده غذایی است.
بهترین نحوه طبخ مواد غذایی
کباب سرطان‌زاست
وی در ادامه درباره بهترین نحوه طبخ مواد غذایی به خصوص گوشت اشاره کرد و گفت: در حرارت‌های بسیار بالا، یک سری ترکیباتی به نام "پلی سیکلیک آروماتیک هیدروکربن" و " هتروسیکلیک آمین‌ها" در گوشت تولید می‌شود. به عبارت دیگر همزمان با ورود حرارت به صورت مستقیم، این ترکیبات به شکل قطرات چربی یا قطرات ریز از گوشت خارج شده و مجدداً حرارت دیده و به صورت بخار به سمت گوشت بازمی‌گردد، متأسفانه این ترکیبات بسیار خطرناک و سرطان‌زا هستند.
این متخصص تغذیه، کباب کردن، گریل کردن و یا حرارت غیرمستقیم با درجه خیلی بالا به گوشت را باعث ایجاد این ترکیبات خطرناک عنوان کرد و افزود: این ترکیبات اگرچه هم در گوشت سفید و هم گوشت قرمز تولید می‌شود، ولی میزان ترکیبات هتروسیکلین آمین‌ها در گوشت قرمز بیشتر از گوشت سفید است و متأسفانه عادت کباب کردن گوشت در بسیاری از شهرها و استان‌های ایران شایع بوده که برای حفظ سلامتی افراد باید محدود شود.
مواد غذایی پیشگیری کننده از بروز سرطان
وی در ادامه با اشاره به برخی مواد غذایی پیشگیری کننده از بروز سرطان، افزود: خوشبختانه برخی ترکیبات و مواد غذایی دارای قابلیت به تأخیر انداختن و یا پیشگیری از تبدیل ترکیبات نیترات و نیتریت به نیتروزامین بوده که از این مواد می‌توان به ترکیباتی مانند ویتامین " ث "و فیتوکمیکال های موجود در میوه‌جات و سبزیجات اشاره کرد.
رژیم غذایی مناسب روزهای آلوده
حجازی در بخش دیگر این گفت‌وگو با اشاره به تأثیر آلودگی‌های محیطی در سطح کلان شهر تهران و دیگر شهرهای کشور، اظهار کرد: ترکیبات نیتروژن اکسید، ازون یا مونوکسید کربن ترکیباتی سمی و سرطان‌زا بوده که همزمان با افزایش آلودگی هوا در فصل زمستان میزان آنها افزایش می‌یابد. بنابراین توصیه می‌شود در این فصل برای خنثی کردن تأثیر این مواد سمی، مواد غذایی دارای آنتی اکسیدان، ویتامین ث و فیتوکمیکال‌ها بیشتر مصرف شوند.
خودداری از ذخیره غذا در ظروف پلاستیکی و دبه‌های ترشیجات
حجازی با اشاره به ترکیب دیگری که سرطان‌زا بودن آن به اثبات رسیده، عنوان کرد: بیسفنول آ (Bisphenol A) یا BPA ترکیبی است که در پلاستیک‌های دارای بافت سخت مانند ظروف پلاستیکی پیدا شده و معمولاً در مصرف روزانه ما نیز از این نوع پلاستیک استفاده زیادی می‌شود. قابل توجه است که نفوذ ترکیب BPA از پلاستیک‌های ضخیم به درون مواد غذایی ربطی به حرارت نداشته و سرما و گرما هر دو باعث ورود BPA به درون غذا می‌شود.
وی با اشاره به نتایج مطالعه‌ای در آمریکا در رابطه با BPA عنوان کرد: بر اساس نتایج این پژوهش BPA خون ۹۰ درصد افراد بالاتر از حد مجاز بوده، بنابراین توصیه می‌شود از پلاستیک ضخیم برای گرم کردن و یا فریز مواد غذایی استفاده نشود. همچنین از نگهداری ترشیجات در دبه‌های پلاستیکی نیز خودداری شود؛ چراکه این دبه‌ها علاوه بر BPA حاوی نیترات نیز هستند.
این متخصص تغذیه در ادامه تاکید کرد که مادران از دادن شیر به کودکان در بطری‌های پلاستیکی خودداری کرده و به جای آن از بطری شیشه‌ای موجود در بازار استفاده کنند.
حجازی در بخش دیگری از این گفت و گو به مواد غذایی پیشگیری کننده از سرطان اشاره کرد و گفت: به عنوان نمونه مصرف لبنیات و کلسیم از عواملی است که یا مانع بروز سرطان شده و یا خطر ابتلاء به این بیماری را کاهش می‌دهند. همچنین ویتامین D ماده‌ای با تأثیر بالا بر روی سیستم ایمنی بدن بوده که کمبود آن باعث بروز انواع سرطان از جمله پروستات، پستان و غیره می‌شود و متأسفانه در کشور ما کمبود ویتامین D بسیار نگران کننده است.
وی توصیه کرد که افراد سالانه یک بار با دادن آزمایش، میزان ویتامین D خود را چک کرده و در صورت کمبود، با مصرف مکمل به صورت قرص یا تزریقی D این کمبود را جبران کنند. برای جلوگیری از کمبود مصرف غذاهای غنی شده با ویتامین D و مواجهه مستقیم با نور خورشید خصوصاً در ساعات ۱۰ تا ۱۴ حداقل به میزان ۳۰ دقیقه در هفته توصیه می‌شود.
به گفته وی، میوه‌جات و سبزیجات دارای ترکیبات ضدسرطان، آنتی اکسیدان، ویتامین ث و ویتامین E بوده و از طرق مختلف مانع ابتلاء به سرطان می‌شوند.
کاهش بروز سرطان با ترکیبات فیتوکمیکال
این عضو هیأت علمی دانشگاه با بیان اینکه ترکیبات فیتوکمیکال از چند راه مختلف خطر ابتلاء به سرطان را کاهش می‌دهند، اظهار کرد: این ترکیب با رقیق کردن مواد سرطان‌زای موجود در دستگاه گوارش مانع جذب این مواد در بدن شده و همچنین می‌تواند با مهار تشکیل نیتروزامین‌ها و تحریک تولید آنزیم‌هایی با خاصیت غیرسمی کردن ترکیبات سمی، در کاهش خطر ابتلاء به سرطان کمک کنند.
کنترل وزن و فعالیت فیزیکی عامل مؤثر در جلوگیری از بروز سرطان
وی کنترل وزن را یکی از عوامل مهم و مؤثر در جلوگیری از بروز سرطان دانست و افزود: افراد باید وزن خود را در محدوده طبیعی نگه داشته و فعالیت فیزیکی مناسبی داشته باشند. به عنوان نمونه روزانه حداقل ۳۰ دقیقه و یا حداقل پنج بار در هفته ۴۵ تا ۶۰ دقیقه فعالیت فیزیکی داشته باشند.
جایگزین کردن پروتئین‌های گیاهی به جای حیوانی
حجازی در ادامه جایگزین کردن پروتئین‌های گیاهی به جای حیوانی را راهکار دیگری عنوان کرد و گفت: حبوبات منبع مناسبی از پروتئین‌های گیاهی بوده و در عین حال یک ماده غذایی سالم و کامل است. همچنین افراد باید مصرف مواد غذایی دارای انرژی بالا مانند نوشابه و آب میوه‌های صنعتی و همچنین فست فودها را محدود کنند.
این عضو هیأت علمی انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای کشور در خاتمه تغذیه نوزاد از شیر مادر را یکی از عوامل مؤثر در کاهش خطر ابتلاء به سرطان پستان در زنان عنوان کرد و گفت: متأسفانه امروزه تغذیه کودک با شیر خشک در کشور ما شایع شده که همین مساله هم به ضرر مادر بوده و هم نوزاد را از ترکیبات مفید موجود در شیر مادر محروم می‌کند.