نوآوران آنلاین- پنجمین جشنواره روستاها و عشایر دوستدار ِ کتاب در حالی برگزار می‌شود که این پویش اجتماعی از آغاز تا پایان دوره چهارم در زمستان سال گذشته مشارکت ۳۷۰۰ روستا را به همراه داشت. در آستانه پایان فراخوان پنجمین دوره این پویش ِ کتابخوانی در گفت‌وگو با افرادی از سه روستای برگزیده دوره پیشین، وضعیت کتابخوانی در روستاهای ایران بررسی شده است؛ روستای «فهلیان» در شهرستان نورآباد ممسنی استان فارس، روستای «رمین» در چابهار و روستای «ابویسان» در شهرستان جغتای استان خرسان رضوی.
روستاییان نورآباد ممسنی و پیوند با کتاب
روستای «فهلیان» در شهرستان نورآباد ممسنی استان فارس قرار دارد که چهارهزار نفر جمعیت دارد. نخستین‌بار با همت خیرین روستا اواخر دهه ۸۰ این روستا صاحب کتابخانه می‌شود و از همان زمان کتابخانه عمومی روستا کانون فعالیت‌های عمده کتابخوانی و فرهنگی می‌شود، از اوایل دهه ۹۰ با استقبال بیش‌تر اهالی روستا به ویژه کودکان و نوجوان‌ها کار و بار کتابخانه رونق بیش‌تری می‌گیرد. به گفته نسرین صدرنیا کتابدار، کتابخانه سه انجمن «مادران خانه‌دار حامی کتاب»، «معلمان بازنشسته حامی کتابخوانی» و «معلمان شاغل ِ حامی کتابخوانی» در این روستا تشکیل شده است و هر ماه جلسه‌های کتابخوانی، قصه‌گویی و دیگر فعالیت‌های فرهنگی در روستا برگزار می‌شود. فهلیان در دوره چهارم جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب به عنوان روستای برگزیده معرفی شد و پس از آن انگیزه‌های اهالی این روستا برای فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و زیست‌محیطی با محوریت کتاب و کتابخوانی بیش‌تر از قبل شد. صدرنیا در این‌باره می‌گوید: «ما تا الان در چند نمایشگاه کتاب از جمله نمایشگاه کتاب تهران حضور پیدا کرده‌ایم و با توضیح اقدام‌ها و فعالیت‌های‌مان توانسته‌ایم حمایت چند ناشر خیر را هم برای تجهیز کتابخانه عمومی روستا و گرفتن کتاب اهدایی جلب کنیم. علاوه بر این فعالیت‌های ما سبب ترغیب و تشویق روستاهای اطراف شده است و چندی پیش بخشدار مرکزی همراه با دهیار ۶۰ روستا از کتابخانه فهلیان و فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی ما در روستا بازدید کردند و آن‌ها هم به صرافت انجام این اقدام‌ها و فعالیت‌ها افتادند.»
کانکس و مینی‌بوس؛ کتابخانه‌های روستایی در سواحل چابهار
وقتی «رمین» را در گوگل جست‌وجو می‌کنید، نشان و آدرس‌هایی از تورهای گردشگری به این منطقه زیبا و بکر جنوب ِ شرقی ایران می‌بینید؛ روستای رمین نه تنها طبعیت و ساحلی ِ زیبا دارد بلکه مردمی فرهنگ‌دوست و کتابخوان و کتاب‌باز هم دارد. این روستای بخش مرکزی چابهار ۱۱هزار نفر جمعیت دارد و ۶۰ باشگاه کتابخوانی با ۷۰۰ عضو دارد. مدتی است موفق شده‌اند کانکسی ۶۰ مترمربعی تهیه کنند و کتابخانه عمومی دهات‌شان را در آن برپا کنند. عبدالحکیم بهار، مسئول خانه بهداشت روستا در سال‌های نوجوانی‌اش با مشقت بسیار کتاب‌های مورد علاقه‌اش را پیدا می‌کرد و در روزگار میان‌سالی نمی‌خواست بچه‌ها و نوجوان‌ها با این مصائب دست و پنجه نرم کنند؛ در آغاز راه ۴۰۰ کتاب از کتابخانه شخصی‌اش را در همان خانه‌اش به بچه‌ها امانت می‌داد تا این‌که آوازه فعالیت‌های او بالا گرفت و همزمان با برگزاری جشنواره روستاهای دوستدار کتاب، در این رقابت شرکت کرد و در نخستین دوره این رویداد در سال ۱۳۹۳ رمین روستای برگزیده کتابخوانی شد. همان موقع بود که دهیاری زمینی در اختیار عبدالحکیم بهار و بچه‌های کتابخوان قرار داد و کتابخانه‌شان را در کانکس برپا کردند. آن‌ها به همین مقدار بسنده نکردند و دبیرخانه مناطق آزاد مینی‌بوسی در اختیارشان گذاشت و حالا از آن به عنوان کتابخانه سیار و برای رساندن کتاب به روستای‌های مختلف چابهار استفاده می‌شود. کتابخانه رمین الان هفت‌هزار عنوان کتاب دارد. عبدالحکیم بهار می‌گوید: «ما الگوی روستاهایی از مناطق مختلف ایرانشهر، سراوان و هرمزگان قرار گرفتیم و به آن‌ها برای فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی مشورت و همفکری می‌دهیم و خوشحالیم که الان منطقه گواتر، بریس و ... درگیر کار کتابخوانی هستند. ما کاری را آغاز کردیم و موج آن به مناطق دیگر هم رسید. علاوه بر کتابخوانی، بچه‌ها با والدین‌شان در فعالیت‌های پاکسازی روستا و ساحل و حفظ محیط زیست و ... نیز همکاری می‌کنند.»
۱۲ نوجوان و تکثیر هزاران اُمید
از جنوب تا شمال ِ شرق از غرب تا مرکز و شمال ِ ایران ۳۷۰۰ روستا در چهار سال اخیر به پویش فرهنگی و اجتماعی با محوریت کتاب دلگرم هستند؛ رقابتی که امکان و فرصت بیش‌تری برای دیده شدن فعالیت‌های آن‌ها و جلب توجه دیگران به روستای‌شان را فراهم می‌کند. «ما فکر نمی‌کردیم این فعالیت‌های خودجوش و از سر علاقه چشم مرکز و مرکزنشین‌ها را بگیرد، بس بی‌اعتنایی و بی‌توجهی دیدیم اما از وقتی روستای‌مان در شمارِ برگزیده‌های ایران معرفی شده است، خیلی انرژی گرفتیم.» این حرف‌ها گفته‌های مجید ابویسانی، عضو شورای اسلامی روستای «ابویسان» در شهرستان جغتای استان ِ خرسان رضوی است. روستای جغتای در زمستان‌ها هوای سرد و خشک دارد، اما مردمی دلگرم به زندگی. این روستا مجموعا ۹۰۰ نفر جمعیت دارد و از سال‌های دهه ۵۰ کتابخانه‌ای نیمه‌تعطیل با قریب ِ هزار عنوان کتاب داشته است؛ اما از نیمه دهه ۸۰ با همت جوان‌ها و نوجوان‌ها کتابخانه این روستای رونقی دوباره می‌گیرد و در سال‌های اخیر هم این کتابخانه صاحب ِ یک کتابدار شده است، نه تنها به اهالی این روستا بلکه نیاز بچه‌های روستاهای همجوار به کتاب هم پاسخ می‌دهد. مجید ابویسانی می‌گوید: «کتابخانه ما الان دست‌کم هشت ساعت کار می‌کند و ۱۲ هزار عنوان کتاب دارد.» با انتشار ِ فراخوان ِ دومین دوره جام باشگاه‌های کتابخوانی در سال ۱۳۹۶ بچه‌های کتابخوان و کتاب‌دوست روستای جغتای دور هم جمع شدند و باشگاه کتابخوانی استی را تشکیل دادند، این باشگاه در دوره پیشین جام باشگاه‌های کتابخوانی در رقابت با پنج‌هزار باشگاه کتابخوانی اول شد. مسئول باشگاه آن‌ها زینب ابویسانی کتابدار کتابخانه روستای جغتای بود. بر اساس دستورالعمل ِ جام باشگاه‌های کتابخوانی هر باشگاه می‌تواند ۱۲ عضو داشته باشد و این ۱۲ نوجوان یک‌باره روستای‌شان را سر زبان‌ها انداختند؛ به گفته مجید ابویسانی، عضو شورای اسلامی«روستایی که تا پیش از آن هیچ حرف و خبری از آن نبود». حالا حول کتاب، فعالیت‌های فرهنگی دیگری مانند کلاس‌های هنری و فعالیت‌های ورزشی هم شکل گرفته است. عضو شورای روستای جغتای انتظار دارد که مسئولان بیش‌تر از این‌ها به توانمندی‌ها و استعدادهای اهالی روستاها خاصه نوجوان‌ها توجه کنند. او که از مسئولان استانی گله‌مند است می‌گوید: «بعد برکشیده شدن نام روستای جغتای، استاندار پیشین خراسان رضوی وعده اختصاص 15 میلیون تومان بودجه به فعالیت‌های فرهنگی و هنری روستا داد، اما بعد گذشته مدت‌ها این وعده محقق نشده است و با تغییر استاندار گویی نمی‌توان به محقق شدن این وعده چندان امید بست.»
***
از اهداف برگزاری جشنواره «روستاها و عشایر دوستدار کتاب»، توسعه زیرساخت‌ها و فعالیت‌های ترویج کتابخوانی در روستاها و آبادی‌های عشایری، افزایش همکاری‌ها و مشارکت نهادهای مردمی، مدنی، غیردولتی و دولتی و عمومی در ترویج کتابخوانی، جذب امکانات و سرمایه‌های عمومی و خصوصی برای ترویج کتابخوانی، حمایت از ایده‌ها نو و ابتکاری در ترویج کتابخوانی و... عنوان شده است. در سال پنجم فعالیت این رویداد شبکه روستاهای دوستدار کتاب با حضور فعالان برگزیده کتابخوانی در روستاهای تشکیل شده است و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را در گسترش کتابخوانی در مناطق روستایی کمک می‌کند. بنا بر اعلام، این برنامه‌ها به احداث و تجهیز کتابخانه‌های روستایی کمک کرده است و روستاهای برگزیده در اولویت حمایت‌های نهادهای دولتی قرار گرفته‌اند. ابراهیم حیدری، دبیر جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب می‌گوید: «سیاست معاونت فرهنگی وزارت ارشاد، حمایت از روستاها و مناطق دورافتاد و محروم در زمینه کتابخوانی است. به‌رغم تنگناهای مالی و اجتماعی خوشبختانه روستاها به خوبی از این طرح استقبال کردند و با این جشنواره برخی ادعاهای غیرقابل استناد مبنی بر بی‌اعتنایی روستاییان نسبت به کتابخوانی به چالش کشیده شد. ما انتظار داریم مسئولان نهادهای روستایی در نهاد ریاست‌جمهوری و وزارت کشور، نهاد کتابخانه‌های عمومی، سازمان بهزیستی، آموزش و پرورش، کانون فرهنگی مساجد کشور، سازمان ملی یونیسف و یونسکو و... بخش‌های دیگر مانند ادوار پیشین در پیش‌بردن این ایده‌ها در کنار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باشند تا بتوانیم شاهد شکوفایی کتابخوانی در همه روستاهای ایران باشیم و با این اقدام گامی مهم در رفع تبعیض فرهنگی و گسترش زیرساخت‌های فرهنگی در مناطق روستایی برداریم.»