نوآوران آنلاین- فرحناز مینائی پور (مدیرکل دفتر امور زنان وزارت آموزش و پرورش) در گفت‌وگوی تفصیلی با خبرنگار ایلنا، درباره موضوعاتی چون آخرین وضعیت محرم‌سازی مدارس دخترانه، تبعیض جنسیتی در انتصاب مدیران زن، بازنشستگی معلمان زن فرهنگی، وضعیت زنان خودسرپرست در وزارت آموزش و پرورش توضیحاتی را ارائه کرد.
تلاش برای رفع تبعیض جنسیتی در آموزش و پرورش
یک معاون وزیر، ۳ مدیر کلِ حوزه ستادی و ۱۲ معاونِ مدیرکل زن هستند
خانم مینایی پور؛ شما در جایی عنوان کرده بودید که تبعیض جنسیتی در آموزش و پرورش بخصوص در انتصابات وجود دارد، هرچند که به نظر می رسد در دوره فعلی این تبعیض‌ها کمتر و تعداد انتصاب مدیران زن بیشتر شده است، نظر شما چیست؟ در حال حاضر چقدر از انتصابات مدیران در آموزش و پرورش مربوط به زنان می‌شود؟
تلاش ما در اداره امور بانوان وزارت آموزش و پرورش بر این است که زنان توانمند را بیشتر به مسئولان بشناسانیم. در همین راستا، بر روی توان افزایی زنان متمرکز هستیم تا بتوانیم زنان شایسته و لایق را تربیت و معرفی کرده و انشالله به سهم ۲۰ درصدی تصدی مدیران زن در آموزش و پرورش که مورد تاکید آقای بطحایی؛ وزیر محترم است، برسیم.
در حال حاضر چند درصد از مدیران، زنان هستند؟
میزانِ درصد مدیران زن در هر حوزه فرق دارد؛ در حال حاضر پراکندگی مدیران زن در وزارت آموزش و پرورش به این شکل است که یکی از معاونان وزیر و ۳ مدیر کلِ حوزه ستادی، زن هستند و در مقابل در میان مدیران کل استان ها، هیچ خانمی دیده نمی شود، اما ۱۲ معاونِ مدیر کل زن داریم، ضمن اینکه از ۷۵۰ منطقه آموزشیِ کشور، روسای ۲۴ منطقه و از میان اداراتِ کودکان استثنایی نیز روسای ۷ اداره، خانم هستند که البته ما در تلاش هستیم با افزایش بهرمندی از مدیران زن، به بخشنامه ریاست جمهوری جامه عمل بپوشانیم.
این بخشنامه حاوی چه موضوعاتی است؟
شورای عالی اداری، به پیشنهاد سازمان اداری و استخدامی کشور و با هدف بهره گیری از توانمندی‌های زنان و جوانان مستعد کشور برای تصدی پستهای مدیریت حرفه ای و افزایش سهم زنان و نقش آنان در مدیریت اجرایی کشور، دستورالعملی را به همه وزارت خانه ها ارسال و آنها را ملزم کرده است که تا پایان ۴ ساله دولت، ۳۰ درصد از پستهای مدیریت به بانوان سپرده شود.
طرح مسقف کردن و محرم‌سازی مدارس دخترانه به کجا رسید؟
وجود ساختمانهای بلند اجرای طرح را سخت کرد
از سال ۱۳۷۴ طرح‌هایی بمنظور ایجاد محیط مطلوب و مناسب در مدارس دخترانه برای حضور راحت‌تر آنها ارائه شد. طرح اولیه توسط مجلس پنجم با عنوان «محرم‌سازی محیط‌های آموزشی» ارائه و در آن بر استتار مدرسه، افزایش ارتفاع دیوار و محرم سازی تاکید شد. این طرح در حال حاضر به کجا رسیده و نظر شما درباره آن چیست؟ البته در یک دستورالعمل، از سال ۹۱ قرار شد، مجتمع‌های آموزشی و پرورشی به گونه‌ای طراحی شوند که محرم‌سازی رعایت شود. خبر دارید که چه میزان از این مجتمع‌ها محرم‌سازی شده است؟
سند تحول در راهکار ۲-۱۴ به صراحت به "متناسب سازی فضاهای فیزیکی، آموزشی و تربیتی با نیازهای ویژه و تفاوتهای جنسیتی دانش آموزان با تاکید بر فراهم آوردن الزامات نهادینه سازی فرهنگ ایمانی، عفاف و پوشش و رعایت محرمیت در محیط مدرسه، اشاره و تاکید دارد. این طرح از سال ۷۴ شروع و در سالهای ۷۶ به بعد، در دوران اصلاحات نیز پیگیری شد.
بودجه هایی برای اجرای آن تعیین و به استانها تخصیص داده شد. بعضی استانها آمدند و به طرق مختلف مثل ارتفاع بخشیدن به دیوارها و ایجاد تغییرات محیطی، شرایطی را ایجاد کردند که هیچ مردی وارد مدرسه نشود تا دختران بتواند در محیطی امن، روسری یا مقنعه را برداشته و در مدرسه احساس آرامش و راحتی بیشتری داشته باشند، بعضی استانها هم با ساخت سالن های چند منظوره، امکانی فراهم ساختند تا دانش آموزان در زمانِ ورزش بتوانند با فراغ بال و راحتی ورزش کنند.
یک زمانی بحث مسقف‌کردن مدارس هم به میان آمد...
بله، طرح "محرم سازی" مشکلاتی به همراه داشت؛ مثلا اینکه به دلیل رواج آپارتمان سازی و وجود ساختمانهای بلند مرتبه در جوار مدارس، هرچقدر هم که دیوارهای محیط مدرسه را مرتفع کردند، باز هم بناهای همجوار، به مدارس اشراف داشتند یا باید حیاط مدارس را مسقف می کردند و یا پنجره های رو به بیرون را با پرده می‌پوشاندند که عملاً ممکن و منطقی نبود، چرا که با چنین کاری بچه ها در طول مدت حضور در مدرسه از تابش نور خورشید بی بهره می شدند. یکی از موانع اجرای طرح همین بود.
پس با توضیحات شما، اینطور به نظر می‌رسد که "طرح محرم‌سازی" تاکنون در مدارس اجرایی نشده‌است ...
به نظرم راه چاره این است که باید در ساخت مدارس، از ابتدا برخی موارد لحاظ بشود؛ یعنی سازمان نوسازی مدارس در ساخت و احداث مدارس دقت بخرج بدهد که امکانات به گونه ای شود که دانش آموزان بدون بر سر داشتن مقنعه، بتواند به راحتی در محیط مدرسه تردد کنند که این نیز خیلی سخت و تاکنون اجرا نشده است. یقیناً چنین کاری نیز زمان بر است و در کوتاه مدت نمی توان انتظار اجرای آن را داشت و تقریباً انجام آن هم بعید به نظر می رسد.
۱۶ هزار معلم زن فرهنگی سرپرست خانوار داریم
باید برای افزایش حقوق و دستمزد زنان خودسرپرست کاری کرد
در حال حاضر چه تعداد زن شاغل و خودسرپرست در آموزش و پرورش مشغول به کار هستند؟
آمار امسال هنوز احصا نشده است، اما سال گذشته ۴۸۸ هزار کارمند زن فرهنگی در سراسر کشور داشتیم که بیش از ۱۶ هزار نفر آنها سرپرست خانوار بودند.
برای این ۱۶ هزار نفر آیا کار خاصی انجام و تسهیلات ویژه‌ای در نظر گرفته شده‌است؟
معمولاً سعی می‌کنیم در قالب مشاوره های گروهی، برای دانش افزایی و توانمند سازیِ این زنان، دوره های آموزشی بگذاریم. ضمن اینکه برگزاری اردوهای آموزشی – تفریحی نیز از دیگر اقداماتی است که برای این افراد انجام می دهیم، اما با این وجود از لحاظ حقوق و دستمزد تفاوتی میان آنها با سایرین وجود ندارد که معتقدم این، خوب نیست.
به نظر شما نباید از لحاظ حقوقی و معیشتی تفاوتی میان معلمان زنِ خودسرپرست و سایر زنان فرهنگی ایجاد شود؟
ما هم زنانِ سرپرست خانوار داریم و هم زنانِ خودسرپرست که هیچ تفاوتی بین آنها و سایر شاغلان دیده نشده است. من هم معتقدم باید یک تفاوتی قائل شد، اما این تنها از طریق قانونگذاری ممکن است. برای ایجاد این تفاوت یا باید لایحه ای از سوی دولت تقدیم مجلس شود و یا خود نمایندگان مجلس، طرحی بدهند که بشود با تصویب آن، زنان سرپرست خانوار و خودسرپرست را از لحاظ حقوق و دستمزد، کمک کرد.
نمی توانیم توقع داشته باشیم که هر زنی به مدیریت رسیده حتماً لایق و شایسته است!
هنوز معلمان دیپلمه در کلاس‌های درس داریم
گفته می شود؛ مدیران زنی که در آموزش و پرورش انتخاب می‌شوند، اغلب مدیران لایقی نیستند؟ نظر شما درباره این اظهارات چیست؟ برخی معلمان بر این باور هستند که نوع برخورد مدیران زن با زنان فرهنگی "بی‌رحمانه " است؟ آیا قبول دارید؟
اصلاً این موضوع را قبول ندارم. ما هیچ تحقیق علمی در این زمینه نداریم که بر پایه آن بیاییم و مدعی شویم مدیران زن خوب برخورد نمی کنند. معمولاً مقایسه ملاک قضاوت است! ببینید معلمان زن، مدیر زن دارند و معلمان مرد هم مدیران مرد. فقط در مقطع ابتدایی است که بعضی از خانمها بعضاً مدیر مرد دارند و فقط در اینجاست که می توانند تفاوت مدیر زن و مرد را دیده و سپس مقایسه و قضاوت کنند.
از طرفی به هر حال افراد شیوه های مدیریتی مختلف دارند و شیوه مدیریت هر فرد، مختص به خودش است. خیلی از مردان را داریم که خیلی بداخلاق و و بد برخورد هستند اما هیچوقت نمی آییم تسری بدهیم و بگوییم همه مردان بد برخورد می کنند و یا شیوه مدیریتی شان خوب نیست.
همین حالت و همین نسبت در زنان هم وجود دارد، نمی توانیم توقع داشته باشیم که هر زنی که به مدیریت رسیده حتماً لایق و شایسته است! این هم درصد و نسبت دارد، به همان نسبتی که بعضی از مدیرانِ مرد شاید شایستگی کافی را برای آن پست نداشته باشند، به همان نسبت هم شاید، زنان بخشی از کارهایشان مشکل داشته باشد. ولی نمی توانیم این حدس و گمان مان را به همه مدیران زن تسری بدهیم.
میانگین سطح سواد و تحصیلات زنان شاغل در آموزش و پرورش چگونه است؟
میانگین استخراج شده دقیقی وجود ندارد؛ اما قطع به یقین بالای فوق دیپلم است. دیپلمه هم داریم که سالهای خیلی دور مثلاً ۲۵ سال پیش استخدام شده اند. زمانی که دانش سرا داشتیم و بچه ها از سوم راهنمایی می رفتند در این دانش سراها تحصیل می کردند و دیپلم می گرفتند و معلم می شدند. آن گروه هنوز در آموزش و پرورش فعال هستند. البته خیلی از آنها نیز ادامه تحصیل داده، لیسانس، فوق لیسانس و حتی دکتری گرفتند، ولی هنوز تعدادی از آنها که دیپلم دارند، در آموزش و پرورش مشغول هستند.
به دلیل سونامی جمعیت، بازنشستگی با ۲۵ سال سابقه ممکن نیست
زنان اغلب خواهان این هستند که با 25 سال سابقه خدمت بازنشسته شوند و در این رابطه مصوبه هیات دولت را داریم؛ اما با این وجود بعضاً دیده می‌شود که این امکان وجود نداشته و این اجازه به آنها داده نمی‌شود، دلیل آن چیست؟
طبق تاکید مقام معظم رهبری بر افزایش نسل، ما با یک سونامی جمعیتی روبرو هستیم و سال به سال تعداد دانش‌آموزان ورودی به نظام آموزشی افزایش پیدا می‌کند. در دهه شصت تعداد دانش آموزان در برهه ای از زمان خیلی زیاد شد در یک زمان حتی به ۱۸ میلیون دانش آموز هم رسید. در ادامه تعداد دانش آموزان روند نزولی پیدا کرد و به ۱۲ و نیم میلیون ، ۱۳ میلیون رسید!
ولی الان دوباره تعداد دانش آموزان رو به فزونی است. این یکی از دلایلی است که چون به تعداد معلم بیشتری نیاز داریم، پس نمی توانیم به درخواست بازنشستگی پاسخ مثبت بدهیم. از طرفی پایه دوازدهم نیز اضافه شده است این نیز مزید بر علت شده است. به این ترتیب نه تنها در سال آینده، که سالهای آینده، آموزش و پرورش به خصوص در مقطع ابتدایی با کمبود شدید معلم مواجه خواهد بود.
هیئت دولت مصوبه ای داشت مبنی بر اینکه کارکنان دولت می‌توانند با ۲۵ سال سابقه، درخواست بازنشستگی پیش از موعد کنند که آموزش و پرورش بنا به دلایلی نمی تواند آن را اجرا کند. ما همین الان نیز با کمبود معلم روبرو هستیم، حال تصور کنید که اگر با این درخواستهای بازنشستگی موافقت شود، با چه چالش عظیمی مواجه خواهیم شد. در آنصورت آموزش و پرورش به یکباره خالی از معلم و مشکلات موجود، تشدید خواهد شد.
معلمان معتقدند که بهتر است به جای رفت و آمد معلمانِ زن به حراست، دفتر بانوان، حلقه واسط بین حراست با آنها باشد؟ آیا این کار شدنی است؟
اصلاً این کار شدنی نیست! ضمن اینکه تاکنون چنین درخواستی به دفتر ما ارجاع نشده و من هم ندیده ام. باید این را در نظر داشت که مجموعهء اهداف و ماموریت‌های دفتر امور زنان این موردی که اشاره شد، نیست و لزوماً در حیطه کار حراست قرار می گیرد. کار حراست هم محرمانه است و حریم شخصی افراد را در نظر می‌گیرد و حتماً باید در حیطه خود فرد و در راستای حفظ حریم شخصی افراد انجام شود. اگر هم زمانی چنین درخواستی به دفتر امور زنان برسد، شاید قابل بررسی باشد، اما به نظر من اتخاذ تصمیم درمورد آن در حیطه وظایف ما نیست.
امکانات ما در امور زنان، محدود و ناچیز است
نمی توانیم کار خاصی برای مشکل زنان فرهنگی در مناطق محروم انجام دهیم
زنان فرهنگی به خصوص آنهایی که به تازگی استخدام شده‌اند، با مشکلات عدیده‌ای؛ مثل اقامت در مناطق محروم مواجه هستند؟ چه برنامه‌ای برای زنانی که در مناطق محروم فعالیت می‌کنند، دارید و چه اقدامی در این مورد انجام داده‌اید؟
به هر حال ما دانش آموزانی در مناطق محروم یا مرزی داریم که باید تحت تعلیم قرار بگیرند و معمولاً معلمانِ جوانِ تازه استخدام شده، به آن مناطق اعزام می‌شوند تا چند سال در آنجا تدریس، خدت رسانی و کسب تجربه کنند. جدیداً هم در استخدامشان ذکر می‌شود که مثلاً شما برای تدریس در کدام منطقه استخدام می‌شوید. در مورد اینکه چه اقدامات و تسهیلات خاصی برای این دسته در نظر گرفته می‌شود، حداقل در این مدتی که من هستم کار خاصی صورت نگرفته و یا ضرورتش را احساس نکردیم، یعنی اصلاً توانش را نداریم. گستردگی کشور زیاد و در مقابل امکانات ما در امور زنان، محدود و ناچیز است و به این شکل نیست بتوانیم کار خاصی برای این افراد انجام بدهیم.
ایلنا: خانم مینایی پور پیشتر، اظهاراتی را درباره تبعیض جنسیتی در وزارت آموزش و پرورش، به خصوص در انتصابات، مطرح کرده بودید، با توجه به اینکه دستیابی به نظام آموزش و پرورش مبتنی بر تفاوتهای جنسیتی، محرومیت زدایی آموزشی و پرورشی از دختران، امحای بیسوادی زنان و توانمندسازی و ارتقای شغلی زنانِ فرهنگی، از جمله اهدافِ دفتر امور زنان به شمار می‌رود؛ چه اقداماتی در راستای تحقق این اهداف انجام شده یا در دستور کار است؟
در سالهای گذشته، برای توزیع عادلانه امکانات، منابع و فرصت‌ها میان زنان و مردان در جامعه و تلاش درجهت ایجاد عدالت جنسیتی و آموزشی و رفع محرومیت در کشور همچنین جاری سازی سبکِ زندگی اسلامی – ایرانی در سطحِ فردی، خانوادگی و اجتماعی، موافقتنامه ای بین معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری و دفتر امور زنان آموزش و پرورش منعقد شد که عناوینِ طرح های آن عبارت بود از تقویت شیوه های مهارت ارتباطی والدین و مربیان با دختران دانش آموز، آموزش و تهیه بسته های آموزشی، بهداشتی ویژه دانش آموزان دختر مناطق محروم با اولویت مراکز شبانه روزی، آموزش مهارت های زندگی برای دختران دانش آموز کم توان ذهنی در دوره ابتدایی، افزایش پوشش تحصیلی دختران بازمانده از تحصیل مناطق محروم (۱۰ استان)، آسیب شناسی روانی اجتماعی دانش آموزان دختر دوره دوم متوسطه و افزایش پوشش تحصیلی دختران بازمانده از تحصیل مناطق محروم و آموزش بلوغ و تکالیف به دانش آموزان.
در حال حاضر بخشی از این طرح ها اجرا شده و بخشی نیز در حال حاضر در دست اجرا است. بررسی و پژوهش در زمینه نقش و سیمای زن در کتب درسی، برگزاری کارگاه های آموزشی، تقویت شیوه های مهارت ارتباطی والدین و مربیان با دانش آموزان دختر، آموزش افزایش دوام و کیفیت زندگی به دختران دانش آموز، آموزش حقوق و تکالیف به دانش آموزان دختر، پسر و والدین، چاپ کتاب آموزش حقوق به دانش آموزان، آموزش مهارت های زندگی به دختران دانش آموز کم توان ذهنی دوره ابتدایی و همچنین آسیب شناسی روانی اجتماعی دانش آموزان دختر دوره دوم متوسطه، طرح هایی است که اکنون در حال اجرای آن هستیم.
دایره دربرگیریِ اجرای این طرح‌ها در سطح کشور، چگونه است؟
هر یک از این طرح ها، یک سری از استانها و مناطق کشور را در بر می گیرد. بطور مثال پروژه های ویژه مناطق محروم، افزایش پوشش تحصیلی دختران بازمانده از تحصیل برای مناطق محروم است، آموزش و تهیه بسته های بهداشتی و آموزشی ویژه دانش آموزان دخترِ محروم کشور با اولویت مراکز شبانه روزی و چاپ کتاب آموزش بلوغ برای دانش آموزان دخترِ مناطق محروم، از جمله برنامه هایی است که در حوزه دختران در دست اجرا است.
در حوزه زنانِ فرهنگی نیز برگزاری دوره های آموزشی مهارت های گفت‌وگو هم اکنون در حال اجرا است. ضمن اینکه برنامه ریزی برای برگزاری دوره توان افزایی مدیران زن در سراسر کشور، ویژه مدیران مناطق و معاونین مدیرکل نیز یکی دیگر از برنامه هایی است که در دست داریم و دو هفته دیگر این دوره آموزشی را هم برگزار خواهیم کرد. همچنین در حال برنامه ریزی بمنظور برگزاری دوره آموزشی تربیت مدیران زن آینده در آموزش و پرورش هستیم. برگزاری نشست تخصصی ویژه زنان شاغل در حوزه ستادی، برگزاری مسابقات کتابخوانی بین همکاران شاغل در حوزه ستادی از دیگر طرح‌هایی است که در دست اجرا داریم و تلاش می‌کنیم بر اساس بخشنامه ابلاغی ریاست جمهوری، سهم زنان در مدیرت کلان آموزش و پرورش را افزایش دهیم.